به گزارش خبرگزاری مهر، مرتضی جعفری، معاون بازرگانی و بهره‌برداری خط آهن جمهوری اسلامی ایران در مورد سطح کنونی همکاری‌ها و تبادلات ریلی بین دو کشور، و چشم‌انداز مهم آینده آن به شرح زیر است:
سوال: جناب آقای جعفری، شما اخیراً سفری به کابل و هرات داشتید و در این سفر با مقامات امارت اسلامی افغانستان، فعالان حوزه توسعه خط آهن بین دو کشور و همچنین تاجران دیدار و ملاقات‌هایی داشتید. در خصوص جزئیات این سفر، دستور کار و نتایج آن توضیحاتی ارائه بفرمائید.
نتایج دیدارها و مذاکرات در هرات و کابل
جعفری: بسم‌الله الرحمن الرحیم. هفته گذشته سفری به افغانستان داشتیم که از مرز شمتیغ وارد این کشور شدیم. در این سفر، از خط آهن داخلی افغانستان و ایستگاه روزنک بازدید کردیم و هماهنگی‌هایی با کنسرسیوم ریلی افغانستان انجام دادیم تا پروژه‌ها سریع‌تر پیش بروند و روند اجرایی با سرعت بیشتری انجام شود. بعد از بازدیدهای میدانی، به شهر هرات سفر کردیم و با والی محترم هرات ملاقات داشتیم. همچنین جلساتی با اتاق صنایع و معادن و تجار هرات برگزار کردیم که نتایج مثبتی به همراه داشت. هدف اصلی از این جلسات، توسعه و افزایش حجم صادرات به افغانستان و تسهیل ترانزیت بار از طریق ایران و دیگر کشورهای همسایه به افغانستان از طریق مرز شمتیغ بود.
در این سفر همچنین بازدیدی از بخش سوم خط آهن خواف هرات، یعنی بعد از ایستگاه روزنک به طول ۴۳ کیلومتر داشتیم که خوشبختانه پروژه پیشرفت قابل قبولی داشته است. امیدواریم که این پروژه تا شش ماه آینده به اتمام برسد و به ایستگاه بعدی متصل شود. در جلساتی که در شهر هرات برگزار کردیم، مباحث مختلفی در خصوص نحوه همکاری‌های بین شرکت‌ها، فورواردرها، تجار و دیگر نهادها مطرح شد. در این راستا اعلام آمادگی کردیم، با توجه به حجم باری که در حال حاضر نسبتاً کم است، ما می‌توانیم این حجم را به طور قابل توجهی افزایش دهیم. در حال حاضر، امکان جابجایی ماهانه ۱۰ هزار تن بار از طریق این مسیر وجود دارد. برای مثال، در دی ماه گذشته، بالاترین حجم جابجایی بار به حدود ۱۰ هزار تن رسید، اما این عدد همچنان کم است و امیدواریم که با گسترش روابط و تعاملات بیشتر، بتوانیم حجم مبادلات در مرز شمتیغ را به شکل چشمگیری افزایش دهیم.
پس از سفر به هرات، ما به کابل سفر کردیم و با وزیر محترم صنعت افغانستان، آقای عزیزی، جلسه‌ای برگزار کردیم. در این جلسه، هماهنگی‌هایی در خصوص افزایش حجم مبادلات تجاری در مرز شمتیغ صورت گرفت. سپس با معاون خط آهن وزارت فواید عامه افغانستان نیز جلسه‌ای داشتیم که در آن، مدیران راه‌آهن افغانستان هم حضور داشتند و هماهنگی‌های لازم برای توسعه شبکه حمل و نقل ریلی انجام شد. یکی از مهم‌ترین مواردی که در این جلسه مطرح شد، توافق بر سر حمل و نقل بارهای ترکیه به افغانستان و بالعکس از طریق شبکه ریلی ایران بود. تصمیم گرفتیم که یک تفاهم‌نامه سه‌جانبه بین کشورهای ترکیه، ایران و افغانستان تنظیم کنیم تا بارهایی که از ترکیه به افغانستان می‌روند، به صورت مستقیم از استانبول وارد خاک افغانستان شوند. همچنین برای بارهایی که از افغانستان به سمت ترکیه صادر می‌شود، هماهنگی‌های لازم انجام شود.
البته لازم به ذکر است که این موضوع نیاز به جلسات بیشتری دارد و پیگیری‌های لازم را در این زمینه انجام داده‌ایم. امیدواریم که این جلسات در آینده‌ای نزدیک برگزار شود و به این توافق دست یابیم. همچنین، پیش‌بینی می‌کنیم که با تکمیل این هماهنگی‌ها، تبادلات تجاری بین کشورهای ایران، ترکیه و افغانستان به سطح جدیدی از توسعه برسد.
خدا را شکر می‌کنم که این سفر موفقیت‌آمیز بود. این اولین سفری بود که توانستیم با مقامات امارت اسلامی افغانستان و مسئولین راه‌آهن این کشور جلساتی برگزار کنیم. امیدواریم که نتایج مثبت این سفر در آینده به بار بنشیند و شاهد گسترش روابط تجاری و حمل و نقل ریلی بین دو کشور باشیم.
آمادگی کابل برای بهره‌برداری از خط خواف هرات
سوال: چند سالی از آماده شدن خط آهن خواف هرات می‌گذرد، حداقل تا مرز دو کشور، اما چرا این خط آهن به‌صورت کامل فعال نشده است؟ به‌ویژه در سال جاری، مسائل و اختلافاتی در رابطه با کنسرسیوم و شرکت راه‌آهن ایران وجود داشت که منجر به تعویق در کار پروژه شد. روند ارزیابی شما از اجرای پروژه خواف هرات و تکمیل آن چیست؟
جعفری: این یک مرز جدید بین دو کشور است و راه‌اندازی تجارت کالا مقدمات اولیه‌ای داشته است. با روی کار آمدن دولت امارت اسلامی افغانستان، برخی مشکلات زیرساختی در منطقه به وجود آمده بود که خوشبختانه در این بازدیدی که داشتیم، هم کنسرسیوم و هم راه‌آهن افغانستان اقداماتی مؤثر و خوب در زمینه زیرساخت‌ها انجام داده بودند. هرچند که هنوز برخی مسائل باقی مانده که در دستور کار است تا بتوانیم آن‌ها را رفع کنیم، اما در حال حاضر، آمادگی برای بهره‌برداری از این خط را داریم.
ما در سال گذشته موضوعاتی در خصوص نحوه اعزام بار داشتیم. خوشبختانه، این مسائل حل شده و اکنون آمادگی کامل وجود دارد تا تجار بتوانند بارهای خود را از طریق این خط آهن منتقل کنند. من در جلساتی که با مقامات امارت اسلامی افغانستان، والی محترم هرات و تجار داشتم، اعلام کردم که راه‌آهن ایران آمادگی کامل دارد تا حجم مبادلات را افزایش دهیم.
البته ما در این جلسات، فرآیند انجام کار را برای تجار توضیح دادیم و مقداری ناآشنایی وجود داشت، اما آنچه اعلام کردیم این بود که می‌توانند با شرکت‌های فورواردر و حمل‌ونقل ریلی ایران ارتباط برقرار کنند تا بارهایی که از ایران می‌خواهند ببرند یا ترانزیت از ایران است را هماهنگ کنند. همچنین در خود افغانستان نیز باید با کنسرسیوم ریلی هماهنگی صورت گیرد. اکنون دیگر مشکلی واقعاً وجود ندارد.
چگونگی روند فنی و هماهنگی استفاده از خط آهن ایران برای تاجران
سوال: روند اجرایی کار به‌صورت فنی به چه شکل است؟
جعفری: در هر کشوری، تعدادی فورواردر وجود دارند که مسئولیت هماهنگی حمل‌ونقل ریلی بین راه‌آهن‌ها را بر عهده دارند. در ایران، ما تعداد زیادی فورواردر داریم که فهرست آن‌ها در سایت راه‌آهن موجود است. کسانی که متقاضی صادرات بار از ایران به افغانستان هستند، ابتدا باید با این شرکت‌ها به‌عنوان فورواردرهای ایران هماهنگی‌های لازم را انجام دهند. سپس فورواردرهای ما هماهنگی‌های خود را با کنسرسیوم انجام می‌دهند و بار به سمت افغانستان ارسال می‌شود.
این روند شامل بارهایی است که چه به‌صورت صادرات و چه به‌صورت ترانزیت از ایران به افغانستان وارد می‌شوند. همچنین، آن دسته از تجاری که قصد دارند بار را از افغانستان به ایران یا سایر کشورها صادر کنند، باید با کنسرسیوم ریلی افغانستان، که به‌عنوان فورواردر و بهره‌بردار خط فعالیت می‌کند، هماهنگی‌های لازم را انجام دهند. فرآیند کار طبق مقررات پیش می‌رود و این هماهنگی‌ها زمان بسیار کمی می‌برد تا کالا به مقصد برسد.
البته یکی از دغدغه‌هایی که تجار و مقامات در جلسات مطرح کردند، این بود که در گذشته زمان حمل محموله‌ها طولانی بوده است. ما به آن‌ها قول و تعهد دادیم که می‌توانیم بارها را در کمترین زمان ممکن در ایران حمل کنیم. به‌عنوان مثال، می‌توانیم محموله‌ها را از ایستگاه روزنک افغانستان تا رازی در کمتر از ۱۰ روز جابه‌جا کنیم.
جایگاه کنسرسیوم ریلی افغانستان
سوال: جایگاه کنسرسیوم در این فرآیند به‌عنوان فورواردر تعریف شده یا نقش دیگری دارد؟
جعفری: کنسرسیوم در حقیقت بهره‌برداری از خط ۶۲ کیلومتری داخل افغانستان، در محدوده بین شمتیغ تا روزنک، را بر عهده دارد. علاوه بر این، بهره‌برداری از خود خط را نیز انجام می‌دهد و هماهنگی‌های فورواردر داخل افغانستان نیز با آن‌هاست. اما در ایران، شرکت‌های مختلفی در این حوزه فعال هستند که تعدادی از آن‌ها در جلسات همراه من بودند. بنابراین، تجار و صاحبان بار باید مستقیماً با این شرکت‌ها هماهنگی کنند تا بتوانند بارهای خود را جابه‌جا کنند.
در تمام کشورها، فورواردرهایی وجود دارند که این فرآیند را انجام می‌دهند. در ایران نیز ما تعداد زیادی فورواردر داریم که می‌توانند این هماهنگی‌ها را با صاحبان بار و تجار انجام دهند.
مذاکرات با طرف چینی و کریدور مهم واخان
سوال: در مورد بارهایی که از چین وارد می‌شود، ما اولین قطاری را داشتیم که مستقیماً از طریق خط‌آهن ایران و خط‌آهن خواف هرات به افغانستان رسید.
جعفری: بله، حدود یک ماه قبل اولین قطار از سمت چین وارد افغانستان شد. محموله از طریق دریا به بندرعباس رسید و سپس به‌صورت ترانزیت از ایران، از مرز شمتیغ به سمت روزنک منتقل شد. این قطار حامل ورق‌های فولادی بود و نخستین قطار در این مسیر محسوب می‌شود.
در حال حاضر، هماهنگی‌هایی در حال انجام است تا بتوانیم بارهای سایر کشورها را نیز از همین مرز وارد کنیم، ازجمله چین، هند و دیگر کشورها. همچنین، ترکیه را هم که قبلاً اشاره کردم، در برنامه داریم.
سوال: آیا با چین توافق‌نامه سه‌جانبه‌ای وجود دارد؟
جعفری: خیر، ما با چین توافق‌نامه‌ای نداریم، اما این آمادگی را به طرف چینی اعلام کرده‌ایم که می‌توانیم بارهایی را که به مقصد افغانستان است، از این مرز وارد کنیم. اما در مورد ترکیه، حتماً باید توافق‌نامه‌ای وجود داشته باشد، زیرا قصد داریم واگن‌های ترکیه مستقیماً و بدون نیاز به تغییر بوژی (ترانشیپمنت) وارد افغانستان شوند.
سوال: وضعیت همکاری با هند چگونه است؟
جعفری: مذاکراتی با هند انجام شده است، اما هنوز نتیجه قطعی وجود ندارد. بااین‌حال، بحث‌هایی مطرح شده تا بارهایی که هند به مقصد افغانستان دارد، از این مسیر وارد این کشور شود.
ظرفیت ناوگان ریلی ایران
سوال: یکی از مسائل مهم، تأمین واگن‌ها و لوکوموتیوهای آماده‌به‌کار در مسیر خواف هرات است. با افزایش تقاضا برای حمل بار، آیا در تأمین واگن و لوکوموتیو مشکلی وجود ندارد؟
جعفری: در ایران، نزدیک به ۳۱ هزار واگن باری از انواع مختلف داریم که متناسب با نوع محموله‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند. شرکت‌های حمل‌ونقل که مالک این واگن‌ها هستند، همگی اعلام آمادگی کرده‌اند، بنابراین در حال حاضر هیچ مشکلی در تأمین واگن وجود ندارد.
در مورد لوکوموتیو نیز هماهنگی‌هایی با بخش خصوصی انجام شده تا لوکوموتیوهای موردنیاز را در اختیار کنسرسیوم افغانستان قرار دهد. به‌طورکلی، از منظر ناوگان، شامل واگن باری و لوکوموتیو، هیچ مشکلی برای جابه‌جایی بار بین دو کشور وجود ندارد.
از نظر زیرساختی نیز وضعیت مناسبی داریم. البته برخی اقدامات تکمیلی در دست اجرا است که با اضافه شدن بخش ۴۳ کیلومتری تا ایستگاه پریان، فاصله تا شهر هرات کاهش خواهد یافت. این موضوع قطعاً مورد استقبال تجار قرار خواهد گرفت.
آمادگی برای حداقل انتقال ۱۰۰ هزار تن بار در ماه
سوال: در حال حاضر، حجم باری که از طریق خط‌آهن خواف هرات بین دو کشور جابه‌جا می‌شود، شما گفتید ۱۰ هزار تن در ماه است. این روند چگونه است و چشم‌انداز شما برای افزایش انتقالات از این مسیر چیست؟
جعفری: جابه‌جایی کالا از طریق ریل به‌تازگی آغاز شده و ۱۰ هزار تن در ماه رقم بسیار کمی است. ما پیش‌بینی می‌کنیم که با روند فعلی، این مقدار حداقل به ۱۰۰ هزار تن در ماه برسد. بااین‌حال، ظرفیتی که برای این خط در نظر گرفته شده، جابه‌جایی ۶ میلیون تن بار و یک میلیون مسافر در سال است. با توجه به حجم تجارت بین دو کشور و میزان کالاهای ترانزیتی به افغانستان و همچنین صادرات از افغانستان، انتظار داریم این میزان به‌تدریج افزایش یابد.
سوال: وضعیت بخش مسافربری چگونه است؟
جعفری: در حال حاضر، هماهنگی‌های لازم برای بخش مسافربری انجام نشده و این موضوع نیازمند ایجاد برخی زیرساخت‌ها در مرز دو کشور است که هنوز تکمیل نشده‌اند. همچنین، به نظر می‌رسد که ابتدا باید قطعه بعدی این خط تکمیل شود و سپس تصمیم‌گیری‌های لازم در این زمینه صورت گیرد.
مسیرهای ریلی آماده ایران برای اتصال به گذرگاه‌ها و کشورهای مختلف
سوال: مسیری که در حال حاضر برای حمل کالاهای تجاری و ترانزیت به این خط‌آهن متصل می‌شود، طبق گفته شما از طریق بندرعباس است. این مسیر چگونه به شبکه ریلی متصل می‌شود؟ همچنین، مسیر کوتاه‌تری که از طریق بندر چابهار و زاهدان عبور می‌کند، برای ترانزیت کالاهای افغانستان از طریق خط‌آهن ایران چه وضعیتی دارد؟
جعفری: در حال حاضر، مسیر فعال ما مسیر بندرعباس است. اگر بخواهیم از بنادر جنوبی ایران محاسبه کنیم، بندرعباس و بندر امام خمینی (ره) به این شبکه متصل هستند و تاجران می‌توانند کالاهای خود را به این بنادر منتقل کنند و از طریق محور بافق به تربت حیدریه، خواف و سپس شمتیغ ارسال کنند.
اما خط‌آهن چابهار هنوز به‌طور کامل تکمیل نشده و بخشی از آن در حال ساخت است. امیدواریم که در آینده نزدیک، با اتصال چابهار به شبکه ریلی، تاجران بتوانند از این بندر نیز برای حمل محموله‌های خود به افغانستان و بالعکس استفاده کنند.
همچنین، ما به تجار توضیح دادیم که مرز ریلی سرخس و اینچه‌برون نیز فعال است. این مسیر از ترکمنستان وارد ایران می‌شود و امکان حمل بار به کشورهای مستقل مشترک‌المنافع (CIS) و روسیه را فراهم می‌کند. این مسیر یکی از گزینه‌های مهم تجار برای واردات و صادرات کالا است.
در ارتباط با ترکیه، ما ایستگاه رازی را داریم که مسیر اتصال ریلی ایران به ترکیه و اروپا است.
در مورد عراق، ما در حال حاضر تا نقطه صفر مرزی شلمچه اتصال ریلی داریم. البته یک فاصله ۳۰ کیلومتری در این مسیر وجود دارد که هنوز تکمیل نشده، اما این پروژه در دستور کار است. در حال حاضر، تجار می‌توانند محموله‌های خود را تا مرز ارسال کرده و از آنجا به‌صورت ترکیبی (ریلی و جاده‌ای) حمل کنند.
در رابطه با آذربایجان، خط‌آهن ایران تا رشت و بندر کاسپین امتداد دارد. درصورتی‌که تجار بخواهند به‌صورت ترکیبی از این مسیر استفاده کنند، می‌توانند از طریق آذربایجان بارهای خود را وارد یا صادر کنند.
همچنین، در بنادر شمالی ایران، بندر امیرآباد و بندر کاسپین در دریای خزر قرار دارند که تاجران افغانستان می‌توانند از این بنادر برای حمل کالاهای خود به کشورهای CIS و روسیه استفاده کنند.
زمان تکمیل خط آهن چابهار زاهدان
سوال: با توجه به تأکیدی که این روزها بیشتر روی بندر چابهار وجود دارد، قطعه باقی‌مانده از خط‌آهن چابهار زاهدان چه زمانی تکمیل می‌شود؟ و پس از آن، این مسیر به سمت زاهدان ادامه می‌یابد، یا امکان اتصال آن به سمت خواف نیز وجود دارد؟
جعفری: آنچه که در حال حاضر در دستور کار است، این است که امیدواریم تا بیش از یک سال دیگر این خط‌آهن به چابهار متصل شود. این مسیر از چابهار به زاهدان می‌رسد و از آنجا از طریق بافت به تربت حیدریه متصل می‌شود. اما قطعه بعدی پروژه، یعنی مسیر زاهدان به ایستگاه “یونسی”، در برنامه قرار دارد، ولی هنوز اجرای آن آغاز نشده است.
زمینه‌های اتصال ریلی افغانستان با آسیای مرکزی و چین
سوال: در حال حاضر، شاهد علاقمندی کشورهای آسیای مرکزی، به‌ویژه ازبکستان، برای توسعه شبکه ریلی خود در خاک افغانستان و اتصال آن به کشورهای دیگر، از جمله ایران، هستیم. طرح‌های بزرگی مانند “ترانس افغان” در این زمینه مطرح شده‌اند و در حال اجرا هستند تا این کشورها از طریق افغانستان مستقیماً به ایران متصل شوند. همچنین، طرح دیگری برای اتصال چین به ایران از طریق افغانستان وجود دارد. در این زمینه چه مذاکراتی انجام شده و چه چشم‌اندازی برای آن در نظر دارید؟
جعفری: مذاکراتی در این خصوص انجام شده است، اما بیشتر مباحث ما در زمینه اتصال ریلی چین به افغانستان بوده که تقریباً همه بر این نظر توافق دارند که بهترین مسیر، مسیر واخان است. این مسیر بدون اینکه کشور دیگری در آن دخیل باشد، می‌تواند مستقیماً چین را به افغانستان و ایران متصل کند. نظر ما نیز همین بوده است. امیدواریم که با همکاری افغانستان، ایران و چین، بتوانیم این کریدور را که یکی از مهم‌ترین مسیرهای ترانزیتی است، راه‌اندازی کنیم. البته، گزینه‌های دیگری از طریق تاجیکستان و ازبکستان نیز مطرح شده است، اما نکته مهم این است که بتوانیم چین را به افغانستان متصل کنیم تا افغانستان بتواند بیشترین بهره را از این مسیر ترانزیتی ببرد. در این صورت، بارهایی که از چین به سمت غرب و اروپا حرکت می‌کنند، می‌توانند از طریق افغانستان عبور کنند.
سوال: پاکستان نیز در تلاش است تا چین و همچنین کشورهای آسیای مرکزی را از طریق افغانستان به خود متصل کند. در این زمینه چه مذاکراتی صورت گرفته است؟
جعفری: مذاکراتی که ما داشتیم، بیشتر بر احداث مسیر واخان از سمت چین متمرکز بوده است.
سوال: نظر چینی‌ها در این خصوص چیست؟
جعفری: من خیلی در جریان جزئیات مذاکرات نیستم، اما تلاش ما این است که این پروژه به سرانجام برسد.