بزرگنمايي:

فصل اقتصاد – آنکتاد(UNCTAD)، نهاد تجارت و توسعه سازمان‌ملل در آخرین روز سال‌گذشته میلادی، در یک گزارش تحلیلی، 10 روند موثر بر تجارت‌جهانی در سال‌2024 میلادی را بررسی کرده‌است. سال‌گذشته میلادی، جهان شاهد حوادث غیر‌قابل‌پیش‌بینی در حوزه‌های مختلف بود که هریک به‌نحوی تجارت را تحت‌تاثیر قرارداده‌است. به‌طور کلی تحولات تجارت‌جهانی در سال‌2024 را می‌توان در سه محور اساسی بررسی کرد. تحولات سیاسی و امنیتی در خاورمیانه و جنگ اوکراین و روسیه که به‌طور خاص ریسک‌هایی را در حوزه حمل‌ونقل ایجاد‌کرده‌است. همچنین تغییرات آب‌و‌هوایی که باعث کمبود و افزایش قیمت در برخی بازارها شده‌است.

از نظر تحلیلگران سازمان ملل‌متحد، ریسک‌های مربوط به رشد پایین اقتصاد جهانی و کاهش سرمایه‌گذاری در کشورهای درحال‌توسعه دیگر روند حائزاهمیت در سال‌گذشته بوده‌است. با همه این‌ها مخاطرات تجاری در سال‌گذشته تا حد قابل‌قبولی مدیریت شده و گرچه سال‌گذشته میلادی را نمی‌توان سال‌درخشانی در حوزه تجارت دانست، اما کارشناسان در مجموع به تلاش‌های جهانی در این حوزه نمره قبولی می‌دهند.
زخم‌های کرونا التیام نیافته
به‌نظر می‌رسد که کشورها هنوز نتوانسته‌اند به‌طور کامل خود را از ضربه کرونا بازسازی کنند. بر اساس تخمین‌های آنکتاد، رشد اقتصاد جهانی در سال‌2024 به 2.6‌درصد کاهش ‌یافته‌است؛ این در حالی است که رقم رشد 2.5‌درصد به‌عنوان آستانه رکود جهانی شناخته می‌شود؛ بنابراین رشد جهانی همچنان در لبه تیغ حرکت می‌کند. باید توجه داشت که رشد متوسط بین سال‌های 2015 و 2019(قبل از همه‌گیری بیماری کرونا) به‌طور متوسط سالانه 3.2‌درصد محاسبه‌شده و سال‌2024، سومین‌سالی است که جهان نتوانسته به وضعیت پیش از کرونا بازگردد. در همین رابطه آنکتاد، استراتژی جامعی را پیشنهاد می‌کند که شامل سیاست‌های طرف عرضه برای تقویت سرمایه‌گذاری و اقدامات سمت تقاضا برای بهبود اشتغال و درآمد است.
دریاهای ناامن
تغییرات آب‌و‌هوایی و بحران‌های ژئوپلیتیک باعث کاهش امنیت دریاها شده‌است. بر اساس گزارش آنکتاد، حملات اخیر به کشتی‌ها در دریای سرخ، همراه با تنش‌های ژئوپلیتیک که بر کشتیرانی در دریای‌سیاه تاثیر می‌گذارد و همچنین تاثیرات تغییرات آب‌و‌هوایی بر کانال پاناما، منجر به بحران پیچیده‌ای شده‌است که بر مسیرهای تجاری کلیدی تاثیر می‌گذارد. بر اساس داده‌های این گزارش، حجم تجارت در کانال سوئز در دو ماه پایانی سال‌2024، بیش از 42‌درصد نسبت به مدت مشابه در سال‌2023 کاهش داشته‌است. همچنین کانال پاناما، یکی دیگر از شریان‌های کلیدی تجارت‌جهانی، با خشکسالی شدیدی دست‌وپنجه نرم می‌کند که منجر به کاهش خیره‌کننده 36‌درصدی کل ترانزیت در ماه دسامبر سال‌گذشته شده‌است.
کاهش سرمایه‌گذاری در کشورهای درحال‌توسعه
آخرین گزارش آنکتاد نشان می‌دهد؛ جریان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی(FDI) به کشورهای درحال‌توسعه با 9‌درصد کاهش به 841‌میلیارد دلار در سال‌2023 رسیده‌است. کشورهای درحال‌توسعه در آسیا با کاهش 12‌درصدی، بیشترین آسیب را احساس کرده‌اند، درحالی‌که جریان ورودی به آفریقا و آمریکای‌لاتین و دریای کارائیب کم و بیش ثابت مانده‌است.کارشناسان عدم‌اطمینان را عامل اصلی کاهش سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در مناطق درحال‌توسعه در سال‌گذشته می‌دانند. این گزارش تاکید دارد؛ اگرچه ورودی سرمایه بیش از انتظارات قبلی بود و در سال‌2023 با 3‌درصد رشد به حدود 1.37‌تریلیون دلار رسیده، اما این افزایش را می‌توان عمدتا به دلیل رشد سرمایه‌گذاری در چند اقتصاد اروپایی دانست؛ در واقع اگر آمار سرمایه‌گذاری در اقتصادهای اروپایی را کنار بگذاریم، جریان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی جهانی، کاهش شدید 18‌درصدی را در سال‌2023 نشان می‌دهد.
حمله نظامی به غزه
آنکتاد با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای و داده‌های رسمی تخمین می‌زند که تولید ناخالص داخلی غزه در سه فصل اول سال‌2023 کاهش 4.5‌درصدی را تجربه کرده‌است، با این‌حال حمله نظامی علیه غزه به‌شدت این فرآیند را تسریع کرد و منجر به کاهش 24‌درصدی تولید ناخالص داخلی و کاهش 26.1‌درصدی تولید ناخالص سرانه در این منطقه شد. اگر حمله به غزه همین الان پایان یابد و بازسازی فورا شروع شود، با شرط رشد سالانه 0.4‌درصد در این منطقه، تا سال‌2092 طول می‌کشد که حجم اقتصاد غزه به سال‌2022 برسد.
عقب‌ماندن سرمایه‌گذاری از تجارت
مسائلی فراتر از عوامل اقتصادی، میزان سرمایه‌گذاری را تعیین می‌کند. این مسائل، اقتصادهای کوچکتر را به حاشیه می‌برند و مانع توسعه مبتنی بر سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی می‌شوند. گزارش آنکتاد تغییرات عمده در سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی جهانی(FDI) را که بر اساس روند زنجیره‌های ارزش جهانی، پیشرفت‌های فناوری، پویایی‌های ژئوپلیتیک و نگرانی‌های زیست‌محیطی شکل می‌گیرد، روشن می‌کند. از سال‌2010 میلادی، تولید ناخالص داخلی و تجارت‌جهانی حتی درمیان تنش‌های فزاینده تجاری، به ترتیب سالانه به‌طور متوسط 3.4‌درصد و 4.2‌درصد رشد کرده‌اند، در همین حال، رشد متوسط سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی تقریبا صفر شده‌است؛ بنابراین سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی نتوانسته به‌صورت هماهنگ با تجارت رشد کند.
شکاف سرمایه‌گذاری در معدن
تشدید وضعیت اضطراری آب‌و‌هوایی، تقاضا برای مواد معدنی که برای فناوری‌های انرژی تجدیدپذیر مانند پنل‌های خورشیدی، توربین‌های بادی و وسایل نقلیه الکتریکی(EVs) ضروری است را افزایش خواهد داد. پیش‌بینی‌های آنکتاد بر اساس داده‌های آژانس بین‌المللی انرژی نشان می‌دهد؛ برای مثال‌ تا سال‌2050، تقاضای لیتیوم می‌تواند بیش از 1500‌درصد افزایش یابد؛ همچنین رشد مشابهی برای کالاهایی همچون نیکل، کبالت و مس هم پیش‌بینی می‌شود. این تقاضای روبه‌رشد، فرصت‌ها و چالش‌های قابل‌توجهی را برای کشورهای درحال‌توسعه که تولیدکننده مواد معدنی هستند، ایجاد می‌کند. بر اساس آمار‌های موجود، سرمایه‌گذاری‌های جهانی در مواد معدنی حیاتی با تقاضای فزاینده هماهنگ نیست. سطح تولید فعلی برای برآوردن نیازهای مورد‌نیاز برای کاهش گرمایش جهانی به میزان 1.5‌درجه سانتی‌گراد،(مطابق با توافق‌نامه پاریس)، کافی نیست. آنکتاد 110 پروژه معدنی جدید به ارزش 39‌میلیارد دلار را در سراسر جهان شناسایی کرده‌است. از این میزان 22‌میلیارد دلار در 60 پروژه در کشورهای درحال‌توسعه سرمایه‌گذاری شده‌است، با این‌حال دستیابی به اهداف انتشار کربن صفر سال‌2030، مستلزم توسعه 80‌معدن جدید مس، 70معدن جدید لیتیوم، 70معدن جدید نیکل و 30 معدن جدید کبالت است.
بر اساس داده‌ها، پیش‌بینی می‌شود سرمایه‌گذاری در حوزه معدن بین سال‌های 2022 تا 2030 رقمی بین 360 تا 450‌میلیارد دلار باشد؛ بر همین اساس شکافی بین 180 تا 270‌میلیارد دلار برای رسیدن به اهداف جهانی در بخش معدن وجود خواهدداشت.
تمرکز آنکتاد بر کشورهای درحال‌توسعه
آنکتاد به مناسبت شصتمین سالگرد تاسیس خود در سال‌گذشته میلادی تغییر نام تجاری خود را به‌عنوان «نهاد تجارت و توسعه سازمان ملل» اعلام کرد. این تغییر استراتژیک در راستای تعهد این سازمان به تاثیرگذاری بیشتر و با هدف تقویت صدای جهانی این سازمان برای نمایندگی از کشورهای درحال‌توسعه ارزیابی می‌شود.
مشارکت بیشتر کشورهای درحال‌توسعه در تجارت
ارزش تجارت از زمان ایجاد «نهاد تجارت و توسعه سازمان ملل» در سال‌1964 به‌طور قابل‌توجهی رشد کرده‌است. با اندازه‌گیری قیمت‌های جاری، تجارت کالا، امروزه حدود 134‌برابر بیشتر از 6 دهه‌قبل است. به‌نظر می‌رسد ادغام اقتصادهای ملی در سیستم جهانی به این رشد قابل‌توجه کمک کرده‌است. در این بین نکته مهم آن است که کشورهای درحال‌توسعه مشارکت خود را در تجارت‌جهانی افزایش داده‌اند. به‌عنوان مثال، از سال‌1964 تا 2023 میلادی، سهم آنها از تجارت‌جهانی کالا از 22‌درصد به 44‌درصد افزایش‌یافته‌است، درحالی‌که نابرابری‌های منطقه‌ای همچنان وجود دارد و همه کشورها به یک اندازه سود نبرده‌اند(سهم کشورهای توسعه‌یافته کمتر از یک‌درصد است) تجارت به‌طور کلی رونق بی‌سابقه‌ای ایجاد‌کرده‌است.
بحران قیمت برای عاشقان کاکائو
مصرف‌کنندگان شکلات‌دوست در سراسر جهان از قیمت‌های بالاتر کاکائو آسیب‌دیده‌اند.گرمایش زمین و تغییرات الگوهای آب‌و‌هوایی باعث کاهش برداشت کاکائو شده‌است. همین مساله عرضه جهانی این محصول را کاهش داده و باعث افزایش قیمت کاکائو شده‌است. بر اساس داده‌ها قیمت کاکائو، عنصر اصلی برای تهیه شیرینی‌های محبوب، در حد فاصل ژوئیه 2022 تا فوریه 2024، بیش از 136‌درصد افزایش ‌یافته‌است. بر این اساس، قیمت هر‌تن کاکائو در بازار آتی برای اولین‌بار در تاریخ 26 مارس سال‌گذشته از سطح 10‌هزار دلار عبور کرد.
فشار بر زنجیره تامین
هزینه‌های جهانی حمل‌ونقل در نیمه اول سال‌2024 به دلیل اختلالات بی‌سابقه در مسیرهای اصلی دریایی و رشد هزینه‌های عملیاتی افزایش‌یافت. فشار بر زنجیره‌های تامین افزایش‌یافته و کشورهای درحال‌توسعه جزیره‌ای کوچک(SIDS) و کشورهای کمتر توسعه‌یافته(LDC) از این روند آسیب بیشتری دیده‌اند.
با افزایش نرخ حمل‌ونقل، نگرانی‌ها در مورد پایداری تجارت، رشد اقتصادی و تلاش جهانی برای دستیابی به اهداف توسعه پایدار افزایش‌یافته‌است. از ژانویه تا ژوئیه 2024، میانگین نرخ در مسیر SCFI شانگهای-آمریکای جنوبی بیش از دو‌برابر شده و به 9026 دلار در هر واحد معادل بیست فوت(TEU) رسید‌که بالاترین سطح از سپتامبر 2022 است. در همین دوره زمانی، میانگین نرخ مسیر SCFI شانگهای-آفریقای‌جنوبی سه‌برابر شده و به رقم 5426 دلار در هر TEU(بالاترین نرخ از ژوئیه 2022) رسیده‌است، اختلال در مسیرهای کلیدی از طریق دریای سرخ، کانال سوئز و کانال پاناما به‌طور قابل‌توجهی نوسانات نرخ حمل‌ونقل را افزایش داده‌است. عواملی مانند افزایش مسافت حمل‌ونقل، افزایش مصرف سوخت و افزایش حق‌بیمه، همگی در ایجاد فشار هزینه‌ها نقش داشته‌اند.