مناطق آزاد تجاری و صنعتی، در بسیاری از کشورها به‌عنوان موتور محرک اقتصاد و سکوی پرش به بازارهای جهانی شناخته می‌شوند. فلسفه ایجاد این مناطق، تسهیل سرمایه‌گذاری، افزایش صادرات غیرنفتی، جذب فناوری‌های نوین و ایجاد اشتغال پایدار بوده است. در ایران نیز باوجود ظرفیت‌های عظیم جغرافیایی، مرزی و دسترسی به آبراه‌های بین‌المللی، مناطق آزاد می‌توانند نقش‌آفرینی پررنگ‌تری در تحقق اهداف کلان اقتصادی ایفا کنند، اما واقعیت آن است که این ظرفیت‌ها تاکنون به شکل مطلوب و اثربخش مورداستفاده قرار نگرفته و در برخی موارد چه‌بسا به واردات بی‌رویه نیز منجر شده است. اکنون‌که اقتصاد کشور نیازمند تقویت صادرات و کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی است، بازتعریف نقش مناطق آزاد و تمرکز بر کارکرد اصلی آن‌ها یعنی رونق تولید و توسعه صادرات، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر به شمار می‌رود. بی‌شک بهره‌گیری درست از این مناطق می‌تواند کشور را به مرکز مبادلات منطقه‌ای بدل کرده و فرصت‌های ارزشمندی برای توسعه صنایع داخلی، ورود ارز و اشتغال جوانان فراهم آورد. این مهم مستلزم سیاست‌گذاری دقیق، مدیریت شفاف و دوری از نگاه صرف تجاری و کوتاه‌مدت به این مناطق است. در این خصوص به‌تازگی وزیر اقتصاد نیز با تأکید بر نقش کلیدی مناطق آزاد در توسعه کشور، از تدوین لایحه اصلاح قوانین این مناطق و اجرای برنامه‌هایی برای جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی با محوریت مشوق‌های اقتصادی و آزادی مقررات خبر داد. سیدعلی مدنی‌زاده، وزیر اقتصاد، در همایش ملی توانمندی‌ها و فرصت‌های سرمایه‌گذاری مناطق آزاد و تجاری ایران گفت: فعالیت‌هایی که وزارت امور خارجه در حوزه دیپلماسی برای کاهش یا رفع تحریم‌های اقتصادی انجام می‌دهد به‌جای خود اهمیت دارد، اما پرسش این است که ما در وزارت اقتصاد، سازمان سرمایه‌گذاری خارجی و دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد چه اقداماتی می‌توانیم انجام دهیم تا توسعه اقتصادی ایران و به‌ویژه توسعه در مناطق آزاد محقق شود. مدنی‌زاده تصریح کرد: اگر به سخنان پیشین من توجه کرده باشید، سه محور اصلی را به‌عنوان مأموریت وزارت اقتصاد مطرح کرده‌ام: نخست، تکیه بر نقش بخش خصوصی و رفع موانع و محدودیت‌های پیش‌روی آن؛ دوم، کمک به تأمین مالی برای سرمایه‌گذاری‌های صادرات‌محور و سوم، تمرکز بر مناطق آزاد و ویژه اقتصادی. وی تأکید کرد: باور  دارم و بسیاری از اقتصاددانان نیز چنین اعتقادی دارند، که مسیر توسعه‌یافتگی اقتصاد ایران از دل مناطق آزاد و ویژه اقتصادی می‌گذرد. این موضوع را بارها بیان کرده‌ام، اما تاکنون فرصت کافی برای تشریح آن فراهم نشده بود. مدنی‌زاده در ادامه به برنامه‌های وزارت اقتصاد اشاره کرد و گفت: طراحی بسته‌های مشوق سرمایه‌گذاری و پروژه‌های بی‌نام که مجوزهای لازم را دریافت کرده‌اند و تنها نیاز به ورود سرمایه‌گذار دارند. تأمین مالی ارزی و تفکیک آن از تأمین مالی ریالی، باهدف جذب سرمایه‌گذاری خارجی و کاهش وابستگی به‌نظام بانکی داخلی و پیگیری اصلاح ساختارهای گمرکی و ارزی مناطق آزاد تا این مناطق از قواعد محدودکننده سرزمین اصلی مستقل شوند. مدنی‌زاده در پایان گفت: این الگو در بسیاری از کشورها از ترکیه گرفته تا کشورهای توسعه‌یافته رایج است و به‌جای فشار بر بودجه‌های  عمرانی، از طریق سرمایه‌گذاری مشترک بخش خصوصی و عمومی زیرساخت‌ها تأمین می‌شود. این یک بازی  برد برد میان دولت و بخش خصوصی است که هم منجر به توسعه زیرساخت‌ها می‌شود و هم سرمایه‌گذاری تولیدی را تقویت می‌کند. در بررسی بیشتر این موضوع و ضرورت اصلاح ساختارهای گمرکی و ارزی مناطق آزاد به‌منظور رونق صادرات محوری به گفت‌وگو با فتح‌الله توسلی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی و نماینده مردم بهار و کبودرآهنگ و همچنین سعید اشتیاقی، کارشناس اقتصادی پرداختیم که در ادامه می‌خوانید. 

فتح‌الله توسلی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس:
مناطق آزاد رونق صادرات و تجارت کشور را افزایش می‌دهند
فتح‌الله توسلی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی و نماینده مردم بهار و کبودرآهنگ در گفت‌وگو با خبرنگار «رسالت» بیان کرد: اقتصاد کشور به‌ویژه در بخش ارزی و تأمین نیاز می‌بایست توأمان با صادرات محوری باشد و از مسیر صادرات تأمین شود. درحقیقت صادرات چند اقدام اساسی انجام می‌دهد؛ نخست حضور در بازارهای بین‌المللی است چراکه به موجب تقویت صادرات، کالاهای داخلی به بازارهای خارجی صادر می‌شوند و این موضوع رونق اقتصادی را نیز عملیاتی می‌سازد. اگر کشور ژاپن را بررسی کنیم، خواهیم دید که از مسیر تولید و صادرات، رونق اقتصادی خود را عملیاتی کرده‌ و در ذهن همگان یک کشور پیشرفته تلقی می‌گردد و تحسین می‌شود. 
وی افزود: اگر بتوانیم رونق صادراتی را عملیاتی سازیم، محصولات داخلی را در بازارهای بین‌المللی به عرضه برسانیم و به شرکت‌های بزرگ ببریم، رونق چشمگیری در اقتصاد حاصل خواهد شد. شایان‌ذکر است تا بگوییم که به‌موجب رونق صادرات، ارزآوری نیز افزایش چشمگیر پیدا خواهد کرد. چنانچه ارز نیز وارد نشود، در مقابل صادرات، محصولات موردنیاز و مواداولیه تهاتر خواهد شد که این روند نیز مثمرثمر است و اهمیت به‌سزایی دارد. 
عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی تصریح کرد: صادرات محوری به توسعه ذخیره ارزی و کاهش قیمت ارز در بازار کمک خواهد کرد. چنانچه این حجم بالا باشد و به‌صورت چشمگیر انجام شود، تولیدناخالص داخلی نیز افزایش پیدا خواهد کرد و در شاخص‌های بین‌المللی جایگاه کشور ارتقا خواهد یافت و این روند درنهایت اثر مثبت خود را در سفره مردم اعمال خواهد ساخت اما این که چنین مهمی از چه مسیری صورت گیرد، موضوع قابل بررسی است. به طورکل این مهم می‌بایست در بستر یک ساختار مشخص شکل گیرد؛ فرض کنید که سازمان توسعه تجارت که عهده‌دار توسعه تجارت است این موضوع را به ثمرمی‌رساند یا این‌که این مهم از دل مناطق آزاد صورت می‌گیرد. درحقیقت می‌توان گفت که فلسفه ایجاد مناطق آزاد این بوده است که این مناطق از محدودیت‌های کمتری برخوردار باشند و در صادرات و وارداتشان تسهیلگری صورت گیرد. بنابراین مادامی‌که چنین ظرفیتی در کشور وجود دارد، باید به‌درستی از آن بهره برد. این مناطق افزون بر رونق صادرات می‌توانند توسعه روابط تجاری و بازرگانی با کشورهای مختلف ازجمله همسایگان را نیز عملیاتی سازد. متأسفانه طی سال‌های اخیر از ظرفیت این مناطق به‌درستی بهره‌ کسب نشد و لذا می‌بایست آسیب‌شناسی دقیق و ارائه راهکار صحیح داشت. 
وی در پایان این گفت‌وگو بیان کرد: بی‌شک مناطق آزاد از ظرفیتی عظیم و چشمگیر برخوردار می‌باشند مشروط بر آنکه به‌درستی از آن‌ها بهره کسب شود و برنامه‌ریزی مدون و بلندمدت صورت گیرد.

سعید اشتیاقی، کارشناس مسائل اقتصادی:
مناطق آزاد ظرفیت جذب سرمایه خارجی را افزایش می‌دهند
سعید اشتیاقی، کارشناس مسائل اقتصادی در گفت‌وگو با خبرنگار «رسالت» در پاسخ به این‌که چگونه می‌توان از ظرفیت مناطق آزاد برای رونق صادرات و اقتصاد بهره‌برداری کرد، با تأکید بر ضرورت توسعه نقش صادرات محوری در مناطق آزاد بیان داشت: از گذشته تا به امروز عمده فعالیت در مناطق آزاد بر مبنای واردات بوده است. درحقیقت می‌توان گفت که از ظرفیت‌های مناطق آزاد بیشتر در جهت واردات بهره کسب شده است و از معافیت‌های موجود نیز در همین جهت استفاده شده است. 
وی افزود: مناطق آزاد کشور اکنون به هاب واردات تبدیل شده است که گاه این واردات بی‌رویه نیز می‌باشد. درحالی‌که غرض اصلی از احداث و ایجاد مناطق آزاد، توسعه صادرات است. 
کارشناس مسائل اقتصادی همچنین خاطرنشان کرد: مناطق آزاد از معافیت‌های مالیاتی و کمرگی بسیاری برخوردار می‌باشد و تولیدکنندگان می‌توانند از این ظرفیت جهت تأمین مواد اولیه و ماشین‌آلات موردنیاز بهره کسب کنند اما درمقابل می‌بایست به ظرفیت‌های صادرات محوری نیز توجه جدی داشت. 
اشتیاقی با بیان این‌که مناطق آزاد ظرفیتی چشمگیر برای توسعه صادرات غیرنفتی تلقی می‌شوند، همچنین خاطرنشان کرد: اگر آمارهای رسمی را بررسی کنیم خواهیم دید که حجم واردات در مقابل صادرات در مناطق آزاد قابل‌مقایسه نیست درحالی‌که این مناطق از ظرفیت‌های عظیمی برای صادرات به‌ویژه رونق صادرات غیرنفتی برخوردار می‌باشند. 
درحقیقت این مناطق به دلیل مزیت‌های زیرساختی و نزدیکی به مرزها فرصت خوبی برای صادرات دارند و بنابراین می‌بایست اهتمام و توجه‌ای ویژه نسبت به این مناطق داشت.
 وی در پایان این گفت‌وگو با بیان این‌که توسعه صادرات در مناطق آزاد رونق سرمایه‌گذاری خارجی را عملیاتی می‌سازد، بیان کرد: اگر توسعه صادرات محوری در مناطق آزاد موردتوجه قرارگیرد، جذب سرمایه‌گذار خارجی نیز تسهیل خواهد شد و این مهم فرصت اقتصادی بسیارخوبی را رقم خواهد زد.