دور جدید مذاکرات ژنو برای دستیابی به توافقی جهانی در زمینه کاهش زباله‌های پلاستیکی
نمایندگان بیش از ۱۸۰ کشور جهان در ژنو دور جدیدی از مذاکرات را برای دستیابی به توافقی جهانی در زمینه کاهش زباله‌های پلاستیکی آغاز کرده‌اند. این نشست، که تا ۱۴ اوت (۲۳ مرداد‌ماه) ادامه خواهد داشت، ششمین دور گفت‌وگوها از سال ۲۰۲۲ تاکنون است و هدف آن تهیه متن مشخص یک قرارداد بین‌المللی است و سازمان صلح سبز این مذاکرات را «فرصتی بی‌سابقه» برای مهار بحران پلاستیک دانسته و هشدار داده است که اقدامات داوطلبانه یا راه‌حل‌های سطحی، تنها بحران را تشدید خواهند کرد. این سازمان خواستار کاهش ۷۵ درصدی تولید پلاستیک تا سال ۲۰۴۰، ممنوعیت پلاستیک‌های یکبارمصرف و افزایش استفاده چندباره از آن‌ها شده است.
با این حال، اختلافات جدی میان کشورها مانع از دستیابی سریع به توافق شده است. ائتلافی متشکل از بیش از ۱۰۰ کشور، از جمله آلمان، مکزیک، رواندا و اتحادیه اروپا، خواستار تعیین سقف تولید پلاستیک هستند. در مقابل، کشورهایی مانند عربستان سعودی و روسیه با هرگونه محدودیت الزام‌آور مخالفت کرده و تمرکز خود را صرفا بر مدیریت پسماندها گذاشته‌اند.
کریستینه بونته، مدیرکل انجمن تولیدکنندگان پلاستیک اروپا، با اشاره به اینکه ۲/۷ میلیارد نفر در جهان به سیستم‌های مدیریت پسماند دسترسی ندارند، خواستار اقدام فوری در این زمینه شد، اما درباره محدود کردن تولید پلاستیک ابراز تردید کرد.
پژوهشگران محیط زیست تأکید دارند که بحران پلاستیک تنها با در نظر گرفتن کل چرخه عمر این ماده قابل مهار است و هشدار داده‌اند که مشکلات از همان آغاز فرآیند تولید آغاز می‌شوند و توافقی مؤثر باید این مرحله را نیز در بر گیرد.
بر اساس آمار سازمان توسعه و همکاری اقتصادی، در سال ۲۰۲۲ حدود ۴۰۰ میلیون تُن پلاستیک در جهان تولید شده که از سال ۲۰۰۰ تاکنون دو برابر شده و تا سال ۲۰۶۰ احتمال سه برابر شدن آن وجود دارد. تنها در آلمان، سالانه نزدیک به ۶ میلیون تُن زباله پلاستیکی تولید می‌شود.
این زباله‌ها به محیط زیست نفوذ کرده‌اند؛ از اقیانوس‌ها تا خاک، هوا و حتی بدن انسان. پژوهش مشترک دانشگاه بیرمنگام و WWF نشان می‌دهد که ذرات پلاستیکی و مواد شیمیایی افزوده‌شده به آن‌ها می‌توانند به اندام‌های حیاتی مانند ریه، قلب، مغز و سیستم ایمنی آسیب برسانند.
گزارش اخیر منتشرشده در هفته‌نامه پزشکی «لنست» نیز از «بحران پلاستیک» سخن گفته و برآورد کرده است که این بحران سالانه دست‌کم ۱/۵ تریلیون دلار به سلامت عمومی خسارت وارد می‌کند. فیلیپ لندریگن، نویسنده این پژوهش، تأکید کرده که کودکان آسیب‌پذیرترین قربانیان این بحران هستند و اقدام فوری برای مهار آن ضروری است.
نگاهی به آثار و پیامدهای مصرف بی‌رویه پلاستیک در سطح جهان
مذاکرات ژنو اکنون در نقطه‌ای حساس قرار دارد؛ جایی که تصمیم‌گیری درباره آینده زمین، سلامت انسان‌ها و نسل‌های آینده به اجماع جهانی نیاز دارد. اما صرف نظر از نتایج این مذاکرات و دستاوردهایش، بهتر است در ادامه آثار و پیامدهای مصرف بی‌رویه پلاستیک در سطح جهان را تشریح کرد.
واقعیت این است که تجزیه یک کیسه پلاستیکی در طبیعت بسیار طولانی است. این کیسه‌ها برای یک بار استفاده برای حمل وسایل از فروشگاه، وسایل نقلیه و در نهایت به منازل در نظر گرفته شده‌اند. و اغلب این کیسه‌ها اگر ضخامت کافی داشته باشند، برای ذخیره‌سازی پسماندهای خانگی استفاده مجدد می‌شوند و اگر بسیار نازک باشند در همان مرحله نخستِ استفاده دورریز می‌شوند. همچنین عملا تنها ۱۰ درصد آن‌ها در جهان بازیافت می‌شود.
کیسه‌های خرید پلاستیکی اغلب از پلی‌اتیلن ساخته می‌شوند. پلی‌اتیلن پلیمری است که از زنجیره‌های بلند مونومر اتیلن تشکیل شده است. و اتیلن از گاز طبیعی و نفت به دست می‌آید. پلی‌اتیلن معمولا پایدار و در برابر تخریب مقاوم است. اگرچه فیلم پلی‌اتیلن به‌طور طبیعی تکه‌تکه و تجزیه می‌شود، اما انجام این کار می تواند چندین دهه طول بکشد. در این بین کیسه های پلاستیکی خرید می توانند مشکلات محیط زیستی متعددی ایجاد کنند. اگر کیسه‌های پلاستیکی پر از زباله باشند، نه تنها ظاهری نازیبا دارند بلکه برای حیات‌وحش خطرناک هستند و حتی اگر در محل دفن بهداشتی دفع شوند، اکثر آن‌ها به راحتی تجزیه نمی‌شوند.
علاوه بر این، گازهای مضر زیادی در طول تولید پلی‌اتیلن منتشر می‌شود که مشکلات جدی برای کارگران و همچنین محیط‌زیست ایجاد می‌کند. بنابراین بدون اتلاف وقت همه باید به کیسه‌های پلی اتیلن نه بگویند.
حقایقی در مورد کیسه‌های پلاستیکی
سوسن حائری یزدی، فعال محیط زیست در مقاله‌ای به چند حقیقت در مورد کیسه‌های پلاستیکی اشاره کرده است؛ نخست اینکه بین۱۰۰ تا ۵۰۰ سال طول می‌کشد تا کیسه‌های پلاستیکی متلاشی شوند. یعنی زمانی بین ۴ تا ۲۰ نسل انسان. دوم، سالانه ۵ تریلیون کیسه پلاستیکی تولید می‌شود. سوم، هر فرد در جهان به‌طور متوسط در هر ۲۵ دقیقه از یک کیسه پلاستیکی استفاده می‌کند. چهارم، در هر دقیقه در سراسر جهان، یک میلیون کیسه پلاستیکی مصرف می‌شود. پنجم، کیسه‌های پلاستیکی سالانه حدود ۱۰۰۰۰۰ حیوان دریایی را می‌کشند.
نگارنده این مقاله در ادامه تصریح کرده است که ۸۰ درصد زباله‌های دریایی پلاستیکی است و محیط‌زیست را آلوده کرده و به موجودات زنده آسیب می‌رساند. این زباله‌ها در دریا وارد زنجیره غذایی می‌شوند. براین اساس امروزه یکی از دغدغه‌های بسیاری از مردم و دوستداران محیط‌زیست مصرف بی‌رویه کیسه‌های پلاستیکی برای خرید روزمره است و این دغدغه در کشورهای در حال توسعه مشکل بزرگ‌تری نسبت به کشورهای توسعه‌یافته محسوب می‌شود. زیرا کشورهای توسعه‌یافته زیرساخت‌های مناسب‌تری برای جمع‌آوری زباله و بازیافت دارند همچنین مردم تشویق می‌شوند در صورت امکان از کیسه‌های خرید قابل استفاده مجدد استفاده کنند. این مسئله منجر به پذیرش و سطح آگاهی خانوارها می‌شود و در پی آن سبکی از زندگی را توسعه می‌دهد که از محیط‌زیست به شکل مطلوب‌تری محافظت می‌کنند.
بدون تردید پی بردن به میزان آگاهی مصرف‌کنندگان درباره پسماند و پلاستیک، اولین عامل برای سیاستگذاری در زمینه مدیریت مصرف کیسه‌های پلاستیکی است. به‌نظر می‌رسد که میزان آگاهی مصرف‌کنندگان در کل جهان در حال تغییر است. خرده‌فروشان در سراسر آمریکا گزارش می‌دهند که تقاضای مصرف‌کنندگان برای کیسه‌های قابل استفاده مجدد در حال افزایش است.
مروری بر تلاش برخی کشورهای جهان برای کاهش مصرف پلاستیک
تلاش برای کاهش مصرف این کیسه‌ها در مناطق مختلف جهان انجام شده و همچنان در حال انجام است. پیشبرد این تلاش ربطی به میزان توسعه‌یافتگی کشورها ندارد. در ادامه سوسن حائری یزدی، تلاش‌های جالب و موفق برخی کشورهای جهان را در این زمینه مرور کرده است.
در میان کشورهای آفریقایی، آفریقای جنوبی اولین کشوری بود که با ممنوع کردن کیسه‌های پلاستیکی بسیار نازک و اعمال مالیات بر کیسه‌های پلاستیکی اقدام کرد، پس از آن کنیا و اوگاندا از این روش پیروی کردند. به مرور اریتره، رواندا، سومالی و تانزانیا هم کیسه‌های پلاستیکی بسیار نازک را ممنوع کردند.
شورای حفاظت از محیط‌زیست و میراث ملی استرالیا هدفی را برای حذف تدریجی کیسه‌های یک‌بار مصرف تا پایان سال ۲۰۰۸ تعیین کرد. انجمن خرده‌فروشان استرالیا آيین‌نامه‌ای برای مدیریت کیسه‌های پلاستیکی به تصویب رساند که شامل تعهد سوپرمارکت‌های بزرگ به کاهش ۵۰ درصدی کیسه‌های پلی‌اتیلن طی یک دوره دو ساله بود.
چین از سال ۲۰۰۸ استفاده از کیسه‌های پلاستیکی بسیار نازک را که به منبع اصلی زباله تبدیل شده است، به‌طور کامل ممنوع کرد. خرده‌فروشانی که این الزام را نقض می‌کردند به پرداخت تا ۱۰۰۰۰ یوان (۱۴۳۱ دلار) جریمه محکوم می‌شدند.
از زمان شروع کمپین، استفاده از کیسه‌های پلاستیکی یک‌بار مصرف در بریتانیا به شدت کاهش یافته است. در سال ۲۰۱۵، قبل از اینکه این کمپین مورد توجه گسترده قرار گیرد، هر فرد به‌طور متوسط سالانه از ۱۴۰ کیسه پلاستیکی استفاده می‌کرد. در سال ۲۰۲۲، این تعداد به ۱۰ کیف برای هر نفر در سال کاهش یافته است.
در قاره آسیا یکی از کشورهای موفق در این زمینه که با برنامه‌ریزی توانست کاهش چشمگیری در میزان مصرف این کیسه‌ها داشته باشد مالزی بوده است. تلاش مالزی برای کاهش استفاده از کیسه‌های پلاستیکی زمانی آغاز شد که ایالت پنانگ در سال ۲۰۰۹ استفاده از کیسه‌های پلاستیکی را در فروشگاه‌ها در روزهای دوشنبه ممنوع کرد.
لازم به ذکر است کشورهایی که قصد دارند برای کاهش مصرف کیسه‌های پلاستیکی اقدام نمایند ابتدا باید از میزان آگاهی مصرف‌کنندگان در این زمینه مطلع شوند تا بتوانند برای آموزش برنامه‌ریزی کنند. سوسن حائری یزدی، فعال محیط زیست در مقاله خود، با اشاره به این موضوع توضیح داده است: به این منظور در سال ۲۰۱۰ در یکی از شهرهای مالزی اقدامی برای سنجش آگاهی مردم منطقه در زمینه خطرات مصرف کیسه پلاستیکی از طریق پرسشنامه انجام شد و مطابق نتایج به‌دست آمده، برخی از فروشگاه‌های مالزی پاکت‌های کاغذی را به مشتریان ارائه کردند.
اگرچه این پاکت‌ها نیز در نهایت تبدیل به پسماند می‌شوند و بهترین گزینه نیستند اما اثر منفی آن‌ها بر محیط‌زیست به مراتب کمتر از کیسه‌های پلاستیکی است. همچنین در کشور مالزی برای تشویق مردم به مصرف کمتر این کیسه‌ها برای هرکدام قیمتی حدود ۲۰ سنت در نظر گرفته شده تا مصرف‌کنندگان از تعداد کمتری کیسه استفاده کنند و یا همراه خود کیسه‌ها و کیف‌های شخصی خرید به همراه داشته باشند. استفاده از مالیات محیط‌زیستی یا هزینه برای چنین کالاهایی به عنوان یک عامل بازدارنده برای جلوگیری از رفتارهای منجر به تخریب محیط‌زیست مفید است.
این برنامه ۵۲/۳ درصد در جلوگیری از استفاده مصرف‌کنندگان از کیسه‌های پلاستیکی مؤثر بوده است، زیرا این درصد نشان‌دهنده کسانی است که به استفاده از کیسه‌های مواد غذایی قابل استفاده مجدد یا سایر وسایل حمل اقلام خرید متوسل می‌شوند. برای افزایش سطح اثربخشی و مشارکت مردم در برنامه کاهش مصرف کیسه پلاستیکی می‌توان آگاهی از برنامه را برای عموم افزایش داد. یکی از راه‌ها ایجاد فرهنگ آوردن کیف‌های شخصی در هنگام خرید و راحت‌تر کردن این عمل است. آموزش برای آوردن کیسه‌های شخصی را می‌توان با استفاده از پوسترها و بروشورهای داخل فروشگاه آغاز کرد، همچنین می‌توان از رسانه‌های اجتماعی برای اطلاع‌رسانی و آموزش مردم در مورد اهمیت تغییر عادت در استفاده کمتر از کیسه‌های پلاستیکی استفاده کرد. به‌منظور جلوگیری از استفاده از کیسه‌های پلاستیکی در حین خرید، دولت ممکن است نیاز به تجدیدنظر در میزان مالیات از مصرف‌کنندگان داشته باشد. از آن‌جایی که میزان مالیات به نژاد، مکان و گروه سنی بستگی دارد، برخی از این عوامل را می‌توان در تعیین میزان مؤثر مالیات در نظر گرفت. مثلا برای یک منطقه ثروتمندتر می‌توان مالیات بالاتری در نظر گرفت.
مطابق بررسی های سوسن حائری یزدی در مقاله «روز بدون پلاستیک»، کشور آسیایی موفق دیگر در این زمینه اندونزی است. در این کشور تولید زباله تنها در شهر پادانگ اندونزی در سال ۲۰۲۱ برابر ۴۹۵/۵ تن در روز و میزان زباله مدیریت‌نشده ۶۲/۴۲ تن در روز است که ۴۰ درصد آن زباله‌های پلاستیکی است. تلاش‌ها برای کاهش استفاده از کیسه‌های پلاستیکی در اندونزی از سال ۲۰۱۸ آغاز شده است. به این منظور دولت مرکزی اندونزی برای دریافت کیسه پلاستیکی از طرف مردم، پول دریافت می‌کند تا ایشان را به آوردن کیسه‌های شخصی برای خرید تشویق نماید.
لزوم انتخاب وسایلی که بسته‌بندی پلاستیکی کمتری دارند
امید است با اجرای سیاست‌های مشابه، آموزش مناسب و کافی به مردم بتوان مانند سایر کشورهایی که قبلا این سیاست را اجرا کرده اند، استفاده از کیسه‌های پلاستیکی را در ایران نیز کاهش داد. برای دستیابی به این هدف از دولت، مردم، رسانه‌ها و فعالان محیط‌زیست انتظار می‌رود هرکدام قدمی برای کاهش استفاده از کیسه‌های پلاستیکی و بازیافت کیسه‌های مصرف‌شده بردارند.
هر کدام از ما می‌توانیم با یکی از روش‌های زیر گام مؤثری برای کاهش مصرف کیسه پلاستیکی برداریم: نخست، همراه داشتن کیسه‌های
خرید قابل استفاده مجدد شخصی، مانند کیسه‌های پارچه‌ای و کیف‌هایی که از الیاف طبیعی ساخته شده‌اند. دوم، امتناع از استفاده از کیسه‌های پلاستیکی و سایر اقلام پلاستیکی یکبارمصرف مانند نی و لیوان‌های یکبارمصرف. سوم، انتخاب وسایلی که بسته‌بندی پلاستیکی کمتری دارند. چهارم، گرفتن سلفی، عکس یا ویدئو از تجربه خود و ارسال آن در شبکه‌های اجتماعی. پنجم، تخلیه پلاستیک، شیشه و کاغذ مصرف‌شده، مستقیما به ظرف بازیافت خود، بدون استفاده از کیسه پلاستیکی. ششم، دفع زباله‌های آلی را در ظروف مربوطه خود در کیسه‌های آلی یا زیست تخریب‌پذیر.
source