اقتصاد۲۴- محمد آیتی: «سازمان تعاون روستایی» یکی از نهاد‌های باسابقه در ساختار اقتصادی و اجتماعی ایران است که با هدف حمایت از جوامع روستایی، توسعه کشاورزی و توانمندسازی تولیدکنندگان محلی شکل گرفت. این سازمان که ریشه آن به دهه‌های ابتدایی پس از اصلاحات ارضی بازمی‌گردد.

سازمان تعاون روستایی ایران چیست؟

سازمان تعاون روستایی ایران یک نهاد دولتی و تخصصی در حوزه کشاورزی و توسعه روستایی است که با هدف حمایت از کشاورزان، ساماندهی تعاونی‌های روستایی و تقویت تولید و توزیع محصولات کشاورزی در سطح کشور فعالیت می‌کند. این سازمان زیرمجموعه وزارت جهاد کشاورزی است و نقش مهمی در مدیریت و پشتیبانی از زنجیره تأمین کشاورزی، توزیع نهاده‌ها، خرید تضمینی محصولات، آموزش و توانمندسازی تعاونی‌ها دارد.

سازمان تعاون روستایی تلاش می‌کند از طریق شبکه‌ای گسترده از شرکت‌های تعاونی روستایی، کشاورزی، دامداران، زنان روستایی و تولیدکنندگان محلی، شرایط مناسبی را برای توسعه پایدار کشاورزی، کاهش واسطه‌گری در بازار، ارتقاء بهره‌وری تولید و بهبود وضعیت معیشت روستاییان فراهم کند. این سازمان هم‌اکنون یکی از ارکان مهم سیاست‌گذاری و اجرایی در نظام کشاورزی و روستایی کشور به شمار می‌رود.

تاریخچه سازمان تعاون روستایی ایران

سازمان تعاون روستایی به‌عنوان یک نهضت اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در ایران از سال ۱۳۰۳ شمسی با تصویب اولین قانون تجارت، زمینه قانونمند شدن را پیدا کرد به نحوی که میتوان قانون تجارت را سرآغاز تعاون رسمی در ایران دانست. این تعاونی در سال ۱۳۴۱ و پس از اجرای برنامه اصلاحات ارضی در دوران پهلوی دوم، با هدف ایجاد شبکه‌ای از تعاونی‌های روستایی و حمایت از کشاورزان و روستاییان کشور رسماً تأسیس شد. هدف اصلی این سازمان، توسعه زیرساخت‌های روستایی، کمک به توزیع عادلانه منابع و نهاده‌های کشاورزی، و بهبود وضعیت معیشت روستاییان از طریق ایجاد ساختار‌های مشارکتی و خودگردان بود.

بیشتر بخوانید: وظایف و اختیارات سازمان تعزیرات حکومتی در کنترل قیمت‌ها چیست؟

در سال‌های نخست، فعالیت‌های این سازمان بر تشکیل شرکت‌های تعاونی روستایی، تأمین نیاز‌های کشاورزان و توزیع کالا‌های اساسی متمرکز بود. پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷، وظایف و ساختار سازمان گسترش یافت و به‌عنوان بازوی اجرایی دولت در حمایت از کشاورزان و سیاست‌های تنظیم بازار محصولات کشاورزی نقش پررنگ‌تری پیدا کرد.

با گذر زمان، سازمان تعاون روستایی وظایف گسترده‌تری از جمله خرید تضمینی محصولات کشاورزی، ساماندهی بازار‌های محلی، ارتقای بهره‌وری تعاونی‌ها، و آموزش روستاییان را بر عهده گرفت. این سازمان امروز یکی از نهاد‌های کلیدی در زنجیره تولید تا توزیع محصولات کشاورزی در کشور محسوب می‌شود.

ارکان سازمان تعاون روستایی ایران

ارکان سازمان شامل مجمع عمومی، شورا، هیئت مدیره و بازرسان است. ریاست جلسات مجمع عمومی بر عهده وزیر جهاد کشاورزی می‌باشد. همچنین، مدیرعامل سازمان به‌عنوان رئیس هیئت مدیره نیز ایفای نقش می‌کند.

وظایف سازمان تعاون روستایی ایران

وظایف سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران در قبال شبکه تعاونی‌های روستایی و کشاورزی در چهار حوزه اصلی قابل دسته‌بندی است:

الف) وظایف سیاست‌گذاری

تدوین و اجرای سیاست‌ها در زمینه سازماندهی، ساماندهی، ارتقاء بهره‌وری و توانمندسازی تعاونی‌های کشاورزی و روستایی در ابعاد تخصصی، مهارتی، مالی، عملیاتی، خدمات‌رسانی و مدیریتی.

ب) وظایف هدایتی

•    آموزش اصول تعاون و شیوه‌های مدیریت شرکت‌ها و اتحادیه‌های تعاونی روستایی و کشاورزی.

•    ترویج و نهادینه‌سازی فرهنگ تعاون به منظور گسترش کمی و کیفی تعاونی‌ها.

•    تربیت و آموزش نیروی انسانی مورد نیاز سازمان و تعاونی‌ها.

•    ارائه خدمات فرهنگی به اعضا، مدیران و کارکنان تعاونی‌ها.

ج) وظایف حمایتی

•    ارائه حمایت‌های حقوقی، فنی، مالی و اعتباری (از جمله تسهیلات)، همچنین پشتیبانی در حوزه بازاریابی، بازاررسانی محصولات کشاورزی، مطالعات و پژوهش‌ها.

•    صیانت از منافع مادی و معنوی تعاونی‌های روستایی و کشاورزی در سطوح ملی، استانی و شهرستانی.

د) وظایف نظارتی

اعمال نظارت و حسابرسی مستمر بر عملکرد تعاونی‌ها و اتحادیه‌های تعاونی در سطوح سراسری، استانی و شهرستانی.

زیرمجموعه‌های سازمان تعاون روستایی ایران

زیرمجموعه‌های سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که وظایف سازمان در سطوح ملی، استانی و محلی به‌درستی اجرا شوند. این زیرمجموعه‌ها، متشکل از نهاد‌های تعاونی و ساختار‌های اجرایی، نقش کلیدی در پشتیبانی از بخش کشاورزی و توسعه روستایی دارند. مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از:

•    مدیریت تعاون روستایی استان‌ها

•    اتحادیه مرکزی تعاونی‌های روستایی و کشاورزی ایران

•    اتحادیه مرکزی نظارت و هماهنگی تعاونی‌های کشاورزی ایران

•    اتحادیه مرکزی شرکت‌های تعاونی‌های تولید روستایی کشور

•    اتحادیه مرکزی تعاونی‌های کشاورزی دامداران ایران

•    اتحادیه سراسری تعاونی‌های کشاورزی باغداران ایران

•    اتحادیه سراسری زنبورداران ایران زمین

•    شرکت بازرگانی تعاونی‌های کشاورزی ایران (بتکا)

•    اتحادیه مرکزی تعاونی‌های کشاورزی دام سبک کشور

•    اتحادیه مرکزی مرغداران تخمگذار میهن

•    اتحادیه مرکزی ماهیان سردابی

•    اتحادیه بین‌المللی کشاورزی تخصصی گیاهان دارویی

•    مجمع ملی خبرگان کشاورزی کشور

•    اتاق اصناق کشاورزی

•    سمن‌ها و انجمن‌های تخصصی

•    سایر تشکل‌ها: (سازمان‌های غیردولتی، انجمن‌های تخصصی و محصولی و…)

کارکرد امروزی سازمان تعاون روستایی ایران چیست؟

سازمان تعاون روستایی ایران، نهادی با سابقه دیرینه و نقش‌آفرین در توسعه عرصه کشاورزی و روستایی کشور محسوب می‌شود که اکنون در چند حوزه کلیدی فعالیت دارد:

•    تأمین و توزیع نهاده‌های کشاورزی و کالا‌های اساسی

این سازمان شبکه‌ای متشکل از بیش از ۸ هزار تعاونی در سراسر کشور دارد و مسئولیت تأمین و توزیع کود شیمیایی (به‌ویژه اوره)، بذر، سم، سوخت ماشین‌آلات کشاورزی و کالا‌های کوپنی نظیر برنج، روغن، قند و آرد را بر عهده دارد. همچنین خرید تضمینی محصولات کشاورزی نظیر گندم و جو از طریق همین تعاونی‌ها انجام می‌شود.

•    بازرگانی، بازاررسانی و صادرات کشاورزی

علاوه بر خرید و فروش داخلی محصولات، تعاونی‌های روستایی در بازاریابی، فرآوری، بسته‌بندی و فراهم‌سازی دسترسی تولیدکنندگان به بازار‌ها فعالیت دارند. در جلسات اخیر تأکید شده است که شبکه صادرات فعال‌تری برای توسعه تجارت محصولات کشاورزی راه‌اندازی شود.

•    توانمندسازی و آموزش تعاونی‌ها

این سازمان با اجرای برنامه‌های آموزشی، ترویجی و ارتقای مهارت‌های مدیریتی و فنی، تعاونی‌ها را توانمند می‌سازد. همچنین فرهنگ تعاون و همکاری جمعی در میان روستاییان ترویج می‌شود.

•    خدمات اعتباری و مالی

از طریق صندوق تعاون روستایی، تأمین سرمایه در گردش تعاونی‌ها و تشکل‌ها انجام می‌شود. این صندوق با ارائه تسهیلات و ضمانت‌نامه، به اجرای طرح‌هایی مانند کشت قراردادی و جمع‌آوری محصولات کشاورزی کمک می‌کند.

•    نظارت، حسابرسی و تحلیل

نظارت مستمر و حسابرسی تعاونی‌ها، اتحادیه‌ها و خدمات آنها از چارچوب‌های ساختاری این سازمان است. همچنین تحلیل بازار و پایش عملکرد شبکه جزئی از وظایف نظارتی آن محسوب می‌شود.

•    توسعه زیرساخت و مکانیزاسیون

ایجاد و ارتقای مراکز مکانیزاسیون، فراهم‌سازی ماشین‌آلات و تجهیزات کشاورزی و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه فناوری اطلاعات زنجیره تأمین، از محور‌های توسعه‌ای سازمان است.

•    خدمات فرهنگی و اجتماعی 

علاوه بر فعالیت‌های اقتصادی، تعاونی روستایی در ارائه خدمات فرهنگی و اجتماعی، حل اختلافات محلی و ایجاد ارتباط‌های مردمی نیز فعال است.