با توجه به هشدار  افزایش دمای هوا و آغاز یکی از گرم‌ترین هفته‌های تابستان، این روزها، خورشید دیگر صرفاً منبع گرما نیست؛ گاه به دشمن بی‌رحمی تبدیل می‌شود که با موج‌های داغ خود، زندگی را در بسیاری از مناطق به چالش می‌کشد. از شهرهای کویری گرفته تا مناطق شمالی که زمانی معتدل بودند، امروز همگی زیر تیغ داغ آفتاب گرفتارند.

در چنین شرایطی، نه تنها دمای هوا بلکه سیستم‌های زیرساختی مانند تأمین برق و آب هم درگیر بحران می‌شوند. ناترازی بین عرضه و تقاضا در این دو حوزه اساسی، بحران گرما را پیچیده‌تر کرده است. اما سؤال این است: در این میدان سوزان، چه می‌توان کرد؟

طبق گزارش سازمان هواشناسی، بسیاری از نقاط کشور در تابستان ۱۴۰۴ با دمای بیش از ۵۰ درجه سانتی‌گراد مواجه شده‌اند. این گرمای بی‌سابقه، علاوه بر تهدید جان انسان‌ها، موجب فشار شدید بر شبکه برق و کاهش منابع آبی شده است. افزایش مصرف برق به دلیل استفاده گسترده از کولرها و پمپ‌ها، در کنار کاهش سطح منابع آبی در اثر تبخیر بالا، ناترازی شدید در این دو منبع حیاتی را به‌دنبال داشته است.

اما این بحران فقط فنی نیست؛ چالش‌های روانی، اجتماعی و اقتصادی هم در پی دارد. فرسودگی شغلی کارکنان در بخش‌های عملیاتی، آسیب‌پذیری کودکان و سالمندان، نارضایتی عمومی، کاهش بهره‌وری در صنایع و حتی تهدید امنیت غذایی بخشی از پیامدهای آن است.

در شرایط معمول، میزان مصرف برق در فصل تابستان نسبت به زمستان حدود ۳۰ تا ۵۰ درصد بیشتر است. اما در دوران بحران گرما، این افزایش ممکن است به بیش از ۷۰ درصد برسد. کولرهای گازی، چیلرها، پمپ‌های آب‌، سیستم‌های تهویه صنعتی و حتی بار روشنایی ناشی از روزهای بلند، همه‌و‌همه شبکه را تحت‌فشار می‌گذارند.

وقتی مصرف از ظرفیت تولید فراتر رود، شاهد قطعی‌های دوره‌ای هستیم. این موضوع در صنایع، بیمارستان‌ها، پالایشگاه‌ها و مراکز حیاتی کشور بسیار خطرناک است. مدیریت مصرف و تغییر رفتار مصرف‌کنندگان، نه‌تنها یک انتخاب بلکه یک ضرورت است.

از سوی دیگر، منابع آبی نیز شرایط مناسبی ندارند. کاهش بارندگی‌ها، افزایش تبخیر، استفاده ناپایدار از منابع زیرزمینی و نبود الگوی صحیح مصرف، باعث کاهش ذخایر آبی در مخازن سدها و سفره‌های آب زیرزمینی شده است. در چنین شرایطی، استفاده بی‌رویه برای خنک‌سازی، شست‌وشو و آبیاری نه تنها غیراخلاقی، بلکه پرخطر است.

همچنین بسیاری از نیروگاه‌ها برای تولید برق به آب وابسته‌اند. وقتی سطح آب پایین می‌آید، توان تولید برق این نیروگاه‌ها نیز کاهش می‌یابد و این خود عامل مضاعفی در بحران برق خواهد بود.

در مواجهه با این بحران چندوجهی، نمی‌توان تنها به دولت یا مردم نگاه کرد. مدیریت این شرایط نیازمند همکاری جمعی و مسئولانه است. 

در کشورهای حاشیه خلیج فارس که با گرمای شدید مواجه‌اند، راهکارهایی مانند «شهرهای هوشمند خنک‌پذیر»، «سیستم‌های تهویه شهری»، «سقف‌های سبز» و حتی «اتاق‌های خنک برای عموم مردم در فضاهای شهری» با موفقیت اجرا شده است. بهره‌گیری از این تجربیات می‌تواند برای ایران نیز راه‌گشا باشد.

تغییر اقلیم دیگر یک احتمال نیست؛ واقعیتی است که در گرمای طاقت‌فرسای تابستان، ناترازی شبکه برق، قطع آب و کاهش کیفیت زندگی بروز کرده است. مقابله با آن تنها از مسیر توسعه فناوری نمی‌گذرد؛ ما نیازمند تحول در سبک زندگی، الگوی مصرف و تفکر بلندمدت هستیم.

زمان آن رسیده که باور کنیم، آینده خنک‌تر در گرو مسئولیت‌پذیری ما در امروز است؛ چرا که خورشید همیشه خواهد تابید… اما ما باید بیاموزیم که چگونه زیر نور آن دوام بیاوریم، نه بسوزیم.