اقتصاد۲۴- بحران ناترازی انرژی در ایران دیگر محدود به فصل گرما یا سرما نیست بلکه به یک چالش ساختاری و پایدار تبدیل شده است. طی سال‌های اخیر، همزمان با رشد مصرف داخلی و محدودیت‌های تولید، دولت بار‌ها مجبور شده است برای مدیریت منابع، سیاست‌های سختگیرانه‌ای در حوزه برق و گاز اعمال کند. این سیاست‌ها بیش از همه بخش صنعت را تحت فشار قرار داده‌اند؛ بخشی که ستون فقرات اقتصاد کشور محسوب می‌شود و هرگونه اختلال در آن، پیامد‌های گسترده‌ای بر اشتغال، تولید و صادرات دارد.
تابستان ۱۴۰۳ نمونه بارزی از این بحران بود. در اوج گرمای مردادماه، محدودیت‌های گسترده‌ای بر مصرف برق صنایع اعمال شد. بر اساس گزارش مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی، میزان کسری برق شهرک‌ها و نواحی صنعتی تا پایان خرداد همان سال حدود ۹۴۷۵ مگاوات برآورد شد. این کسری موجب شد که صنایع به طور میانگین ۱۳۰۸ ساعت محدودیت مصرف برق را تجربه کنند؛ یعنی حدود ۲۲ درصد از کل زمان کاری صنایع از دست رفت، در حالی که این رقم در سال ۱۴۰۲ حدود ۱۴ درصد بود.
پیامد این خاموشی‌ها بسیار سنگین بود. تنها در سال ۱۴۰۳، زیان مستقیم واحدهای صنعتی ناشی از قطعی برق حدود ۲۷ هزار میلیارد تومان برآورد شد. علاوه بر آن، کاهش ارزش تولیدات صنعتی در ماه‌های گرم سال به رقمی نزدیک به ۱۸۳ هزار میلیارد تومان رسید.
از سوی دیگر، گزارش اتاق ایران نیز تصویر مشابهی ارائه می‌دهد. بر اساس این گزارش، عدم‌النفع صنایع مستقر در شهرک‌ها و نواحی صنعتی ناشی از قطعی برق در سال ۱۴۰۳ حدود ۴۴.۷ هزار میلیارد تومان بوده است. این در حالی است که این رقم در سال ۱۴۰۰ تنها ۵.۴ هزار میلیارد تومان و در سال ۱۴۰۲ حدود ۸.۴ هزار میلیارد تومان بود. بنابراین، در فاصله سه سال، خسارت ناشی از بحران انرژی تقریباً ۹ برابر شده است.
بیشتر بخوانید: زنگ هشدار مصرف گاز به صدا درآمد
رئیس شورای هماهنگی شهرک‌های صنعتی نیز در مرداد ماه امسال در گفت‌و‌گو با اقتصاد ۲۴ عنوان کرد که در حوزه صنایع حدود ۳۰ درصد ظرفیت تولیدی به دلیل قطعی برق کاهش پیدا کرده است. اگر در واحدهای صنعتی برق یک یا دو روز در هفته قطع شود، برآورد این است که حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد ظرفیت واقعی تولید از بین می‌رود. در صنایع بزرگ میانگین خسارت روزانه صد‌ها میلیارد تومان و در صنایع کوچک ماهانه به ده‌ها میلیارد تومان می‌رسد.
این وضعیت در بخش برق تنها یک روی سکه است. در بخش گاز نیز دولت با ناترازی جدی مواجه است. هر ساله با آغاز فصل سرد، مصرف خانگی گاز به شدت افزایش می‌یابد و دولت برای تأمین نیاز خانوارها، ناچار به اعمال محدودیت بر صنایع می‌شود. تجربه سال‌های گذشته نشان داده که در زمستان، بسیاری از شهرک‌های صنعتی با قطع یا محدودیت شدید گاز روبه‌رو شده‌اند. امری که نه‌تنها تولید را مختل می‌کند، بلکه صنایع را به تعطیلی موقت و کاهش ظرفیت اشتغال می‌رساند.
با توجه به اینکه دولت هنوز راهکار پایدار و بلندمدتی برای رفع ناترازی انرژی ارائه نکرده است، هیچ بعید نیست که در زمستان پیش‌رو نیز همان سناریوی تکراری قطع گاز صنایع اجرا شود. همان‌طور که در تابستان، برق صنایع قربانی شد، در زمستان نیز احتمالا گاز شهرک‌های صنعتی قربانی خواهد شد.
در حوزه انرژی هنوز هیچ برنامه‌ریزی درستی نداریم
مهدی بستانچی، رئیس شورای هماهنگی شهرک‌های صنعتی در پاسخ به اینکه آیا دولت برنامه‌ای بری تامین سوخت شهرک‌های صنعتی دارد تا از قطع گاز و تعطیلی این شهرک‌ها با شروع سرما جلوگیری شود؟ به اقتصاد ۲۴ گفت: «یکی از اصلی‌ترین مشکلات ما همین بحث بی برنامگی و عدم برنامه‌ریزی است. در حال حاضر معلوم نیست که قرار است برق قطع شود، آب قطع شود یا هر دو. اما به باور من به دلیل بحث ناترازی یا کمبود انرژی حتما شاهد قطع و تعطیلی کارخانه‌ها خواهیم بود. بدتر از این موضوع، بحث عدم برنامه‌ریزی مناسب است. همچنان در این حوزه‌ها برنامه‌ریزی درستی نداریم و به نوعی تنها راهی که دوستان به ذهنشان می‌رسد قطع کردن است. درصورتی که دولت می‌تواند در قالب کارگروه‌ها و کمیته‌هایی موضوعات را با حضور اهالی صنعت واکاوی کند و به راه‌حل برسند ولی متاسفانه چنین اتفاقی نیافتده است.»
وی در پاسخ به اینکه آیا دولت تاکنون درباره قطع برق یا گاز در زمستان به واحدهای صنعتی هشدار داده است یا خیر، بیان کرد: «تاکنون چیزی نگفته‌اند و فعلا در مرحله انکار هستند. در کشور ما مواجهه با بحران چند مرحله دارد؛ مرحله اول انکار است، مرحله دوم قطع کردن، مرحله سوم تکذیب و مرحله چهارم تایید همه چیز با هم است.»
تکرار وضعیت کاهش تولید و افزایش بیکاری در زمستان
بستانچی همچنین در پیش‌بینی خود از وضعیت تولید و بیکاری درصورت قطع برق و گاز شهرک‌های صنعتی، عنوان کرد: «واقعیت این است که شرایط بازار بسیار سخت است. تولیدکنندگان به خصوص صنایع کوچک و متوسط همین الان با مشکلات زیادی رو به رو هستند. اصل مسئله اینجاست که بازار در رکود است، نقدینگی به اندازه کافی نیست، تقاضا برای محصولات وجود ندارد و تورم بسیار زیاد است. همه اینها دست به دست هم داده تا وضعیت تولید کشور خوب نباشد.»
رئیس شورای هماهنگی شهرک‌های صنعتی ادامه داد: «طبیعی است وقتی قطع برق و گاز هم به این موارد اضافه شود، تولید را کند می‌کند و بیکاری را افزایش می‌دهد. کمااینکه در فصل تابستان هم بیکاری‌ها افزایش پیدا کردند و کارخانه‌های زیادی به تعطیلی مجبور شدند یا در نهایت نیرو‌ها را تعدیل کردند تا کار متوقف نشود. به نظر می‌رسد در زمستان هم این روند ادامه پیدا کند.»
دولت خسارت شهرک‌های صنعتی را هنوز پرداخت نکرده است
بستانچی در پاسخ به اینکه آیا واحدهای صنعتی از دولت مطالبه خسارت وارد شده را کرده‌اند یا خیر؟ گفت: «ما مطالبه کرده‌ایم ولی تاکنون پاسخی نداده‌اند. قانون بهبود مستمر فضای کسب و کار می‌گوید شرکت‌های عرضه‌کننده موظف هستند از قطع برق و گاز واحدهای تولیدی، صنعتی و کشاورزی جلوگیری کنند. درواقع نمی‌توانند برق واحدهای صنعتی و شهرک‌ها را قطع کنند و باید در اولویت آخر باشد. اگر هم مجبور به قطع شدند باید خسارت بدهند، اما مانند حوزه‌های دیگر مسئولان در این زمینه هم ترک فعل کرده‌اند.»
وی در پاسخ به اینکه آیا امکان جایگزینی سوخت برای واحدهای صنعتی وجود دارد؟ بیان کرد: «تقریبا می‌توانم بگویم برای صنایع کوچک و متوسط وجود ندارد یا خیلی سخت است چراکه اگر از طریق ژنراتور هم باشد، بازهم سوخت دیزل نمی‌دهند و مجبور هستند قاچاقی بخرند. در این صورت باز برچسب قاچاقچی می‌زنند، یعنی امکان درست و قانونی وجود ندارد.»
بستانچی در پایان درباره راهکار‌های تامین جلوگیری از قطع برق و گاز شهرک‌های صنعتی، عنوان کرد: «راهکار کلانش این است که دولت ابتدا صنایع کوچک و متوسط را به رسمیت بشناسد. این خیلی مهم است که معاونت صنایع کوچک و متوسط ذیل رئیس جمهور ایجاد شود. ۴۵ درصد اشتغال ما از صنایع کوچک و متوسط هستند ولی ما آن را به انتهای یک سازمانی بردیم و گفته‌ایم ۸۰ درصد اشتغال را به دوش می‌کشند. اول باید اهمیت این موضوع درک و سپس اولویت‌بندی شود. برق شهرک‌های صنعتی نباید قطع شود و باید بتوانند روند تولیدشان را ادامه دهند. فاز بعدی این است که دولت برای مدیریت بهینه مصرف برق و سوخت باید راهکار‌هایی جایگزین کند. وقتی می‌دانیم ۴۵ درصد برق مصرفی در زمان پیک برای تهویه است، چرا هیچ کار عملی برای این ۴۵ درصد نکرده‌ایم؟ عملا کار اجرایی انجام نداده‌ایم.»
source