مصطفی فلاحی خوشحی در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: رودخانه کشکان به‌عنوان مهم‌ترین رودخانه داخلی استان لرستان که سرچشمه‌های آن در داخل استان قرار دارد، شناخته می‌شود. سرچشمه اصلی تأمین‌کننده این رودخانه کوه‌های مرتفع و مملو از برف گرین و میش‌پرور است و از این کوه‌ها دو رود به نام های “هرو” و “دو آب “جاری می‌شود که پایه اصلی رودخانه کشکان را تشکیل می‌دهند و در طول مسیر شاخه‌های فرعی مانند، چم زکریا، خرم رود، چولهول و مادیان رود به آن‌ها می‌پیوندد.
وی با بیان اینکه مساحت حوضه‌ی آبریز رودخانه کشکان ۹۷۷۵.۶۶ کیلومترمربع است و حدود یک سوم خاک استان لرستان را در بر می‌گیرد، ادامه داد: این رود پس از طی ۳۰۰ کیلومتر در محل پل گاومیشان به رودخانه سیمره می‌پیوندد و سپس به رودخانه کرخه و در آخر به تالاب هورالعظیم می‌ریزد. این رودخانه در حوضه‌ی آبریز درجه دو کرخه که زیر حوضه‌ی آبریز اصلی خلیج‌فارس است، قرار دارد.
فلاحی تصریح کرد: رودخانه‌ی کشکان طی سال‌های اخیر به‌طور محسوس تحت تأثیر تغییرات اقلیمی و خشک‌سالی‌های پی‌درپی قرارگرفته است. کاهش بارندگی‌ها، افت چشمگیر بارش برف در ارتفاعات استان و برداشت بی رویه از منابع آبی این رودخانه باعث شده که دبی رودخانه کشکان به پایین‌ترین مقدار چند دهه اخیر برسد.
او با بیان اینکه روند سه دهه‌ای دبی رودخانه کشکان تصویری روشن اما نگران‌کننده از آینده آب در استان لرستان ارائه می‌دهد، اضافه کرد: داده‌های رسمی سه ایستگاه هیدرومتری(دوآب ویسیان، افرینه و پل دختر) که دبی رودخانه کشکان را اندازه گیری می‌کند، نشان می‌دهد که این رودخانه حیاتی، طی حدود ۳ دهه‌ی گذشته بیش از ۷۰ درصد افت دبی سالانه را تجربه کرده است؛ افتی که امروز اثرات آن نه فقط در بستر خشکیده رودخانه، بلکه در زندگی مردم شهرها و روستاهای اطراف کاملاً قابل‌مشاهده است.
وی اضافه کرد: در سال‌های میانی دهه ۸۰، دبی سالانه در ایستگاه هیدرومتری پلدختر بین ۵۰ تا ۶۵ مترمکعب بر ثانیه ثبت‌شده بود؛ اما همین رقم در سال آبی ۱۴۰۳–۱۴۰۴ به حدود ۱۲ مترمکعب کاهش‌یافته است. چنین افتی نشان می‌دهد که «کاهش آب» دیگر یک احتمال نیست؛ بلکه به یک واقعیت قطعی در منطقه بدل شده است. همچنین وضعیت در ایستگاه دوآب ویسیان نگران‌کننده‌تر بوده و دبی سالانه در برخی سال‌ها به حدود ۵ مترمکعب رسیده؛ رقمی که عملاً مرز هشدار جدی برای رودخانه محسوب می‌شود.
این دکترای تغییرات آب‌وهوایی خاطرنشان کرد: در ایستگاه پلدختر میزان کاهش میانگین سالانه دبی حدود ۰.۳۱ مترمکعب بر ثانیه است این مقدار در ایستگاه‌های افرینه ۰.۳۹ و دوآب ویسیان ۰.۲۱ است. این داده‌ها نشان می‌دهد که اگرچه سال‌های پربارشی مانند ۱۳۹۷-۹۸ با جهش کم‌سابقه دبی (تا ۱۶۰ مترمکعب بر ثانیه در ایستگاه پلدختر) رخ‌داده، اما این افزایش‌ها مقطعی و گذرا بوده و پس از آن، روند کاهش مجددا شدت گرفته است. این نوسان تند به خوبی اثرات تغییر اقلیم، خشک‌سالی‌های پی‌درپی و افزایش برداشت‌های انسانی از منابع آب را نشان می‌دهد.
فلاحی با اشاره به اینکه خشک شدن رودخانه کشکان تنها یک بحران محیط‌زیستی نیست؛ بلکه پیامدهای گسترده‌ای بر زندگی مردم لرستان خواهد گذاشت، یادآور شد: اقتصاد و معیشت جمعیت زیادی از مردم لرستان(خرم‌آباد، بیرانشهر، چگنی، سلسله و دلفان، معمولان و پلدختر) که وابسته به رودخانه کشکان بوده اکنون در معرض تهدید قرار گرفته‌است. حتی کاهش جزئی دبی این رودخانه، ضربه‌ای جدی به اقتصاد محلی وارد می‌کند و کشاورزی، باغداری و کسب‌وکارهای وابسته به آب را با بحران جدی مواجه خواهد کرد. حتی در بعد اجتماعی و فرهنگی، خشکیدن کشکان به معنای از دست رفتن بخشی از هویت و خاطره جمعی مردم منطقه است؛ جریانی که سال‌ها محور شکل‌گیری روستاها و جوامع محلی بوده، اکنون جای خود را به بستر خشک و ترک‌خورده داده است.
وی افزود: کاهش دبی این رودخانه و یا خشک شدن آن، نارضایتی عمومی را افزایش داده و در برخی مناطق به مطالبه‌گری‌های سیاسی و فشار بر نهادهای تصمیم‌گیر منجر شده است که باعث ایجاد تنش‌های سیاسی حتی در سطح استان می‌شود. ازنظر امنیتی نیز کاهش منابع آب، مهاجرت روستاییان، تداوم بیکاری و رقابت بر سر دسترسی به آب را تشدید کرده و زمینه اختلافات محلی را افزایش داده است. درمجموع، کاهش دبی و یا خشک شدن کشکان به‌عنوان شاهرگ حیاتی لرستان، تهدیدی چندبُعدی(اقتصادی، امنیتی، فرهنگی) است که آثار آن فراتر از محیط‌زیست، تمام جنبه‌های زندگی مردم را تحت تأثیر قرار داده است.
فلاحی بیان کرد: برای عبور از بحران خشک شدن رودخانه کشکان، مجموعه‌ای از اقدامات هماهنگ و واقع‌بینانه لازم است؛ اقداماتی که هم به مدیریت کمبود آب کمک کند و هم تاب‌آوری منطقه را افزایش دهد.
وی افزود: اقداماتی مانند کاهش برداشت‌های بی‌رویه، بهبود راندمان آبیاری و تغییر الگوی کشت از محصولات آب‌بر به گیاهان مقاوم، می‌تواند فشار بر رودخانه را به‌طور چشمگیری کاهش دهد. لازم است دولت و نهادهای محلی با سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های نوین آبیاری، مدیریت یکپارچه حوضه آبریز و پایش دقیق برداشت‌ها، تصمیم‌گیری علمی و شفاف را جایگزین شیوه‌های مقطعی کنند.
فلاحی با بیان اینکه باید رویکرد کشاورزی پرمصرف تغییر یابد و به سمت کاهش مصرف آب در این بخش حرکت کرد، یادآور شد: از نظر اجتماعی و فرهنگی، افزایش تاب‌آوری نیازمند آموزش جوامع محلی، مشارکت روستاییان در مدیریت آب و حمایت از معیشت‌های جایگزین است تا وابستگی مطلق به کشاورزی پرمصرف کاهش یابد. درنهایت، عبور از این بحران تنها با اتخاذ رویکردی تاب‌آورانه ممکن است؛ یعنی آمادگی برای سازگاری با شرایط جدید اقلیمی، تصمیم‌گیری بلندمدت و همراهی مردم و دولت برای حفظ شریان حیاتی لرستان پیش از آنکه پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و امنیتی آن به نقطه برگشت‌ناپذیر برسد.
او با بیان اینکه اگر امروز برای مدیریت عبور از این بحران اقدام نکنیم، در سال‌های آینده حتی بارش‌های فراوان هم نمی‌تواند جریان این رودخانه را در طول سال حفظ کند، خاطرنشان کرد: ادامه این روند، مدیریت بحران را از مرحله کنترل خارج کرده و هزینه‌های اقتصادی، اجتماعی و امنیتی آن چند برابر خواهد شد. هرروز تأخیر، ما را یک‌قدم به نقطه‌ای نزدیک‌تر می‌کند که بازگشت از آن ممکن است غیرقابل‌جبران باشد.
انتهای پیام