به گزارش اقتصادنیوز؛ در چند سال اخیر، بازار خودرو در ایران با مشکلات پیچیده‌ای مواجه بوده است. از نوسانات شدید قیمت‌ها گرفته تا سیاست‌های دستوری که نتوانسته‌اند به نتیجه مطلوبی در تنظیم بازار دست یابند.
یکی از آخرین اقداماتی که در این راستا انجام شده، عرضه خودروهای وارداتی در بورس کالا بوده، اقدامی که در ابتدا برای خودروهای داخلی صورت گرفت و حال وارداتی‌ها هم به طرح اضافه شده‌اند.
یونس حیدری، کارشناس بازار سرمایه، در تحلیل خود از این طرح به مزایا و چالش‌های آن اشاره کرده و معتقد است که عرضه خودرو در بورس می‌تواند شفافیت قیمت‌ها را افزایش دهد و از دلالی‌های بی‌رویه بکاهد. با این حال، او در گفتگو با اقتصادنیوز بر این باور است که برای موفقیت این طرح باید از حمایت‌های لازم برای تولیدکنندگان و واردکنندگان، تسهیل فرایندهای وارداتی و رفع مشکلات زیرساختی استفاده شود.
مشروح گفتگوی «اقتصادنیوز» با یونس حیدری، کارشناس بازار سرمایه را بخوانید؛
***
*آقای حیدری! با توجه به شرایط فعلی بازار خودروهای وارداتی، پیش‌بینی شما از عرضه این خودروها در بورس کالا چیست؟ با توجه به اختلافات شدید قیمت‌ها بین بازار آزاد و نمایندگی‌ها، آیا عرضه خودرو در بورس می‌تواند راه‌حلی برای کاهش دلالی و شفاف‌سازی قیمت‌ها باشد؟
در این زمینه می‌توانیم از دو منظر مختلف به این موضوع نگاه کنیم: یکی از منظر مصرف‌کننده و دیگری از منظر شرکت‌ها. از دیدگاه مصرف‌کننده، واقعیت این است که در حال حاضر با سیستمی روبه‌رو هستیم که بیشتر به نوعی “لاتاری” شباهت دارد. این سیستم به عده‌ای خاص این امکان را می‌دهد که خودروهایی را با قیمت پایین‌تر ثبت‌نام کنند، در حالی که مصرف‌کنندگان نهایی و واقعی که به خودرو نیاز دارند، به‌دلیل پیچیدگی‌های فرآیند، نمی‌توانند به راحتی خودرو خریداری کنند.
در نهایت، این افراد ناچار میشوند خودرو را با قیمتی بسیار بالاتر از نرخ واقعی در بازار آزاد خریداری کنند، چرا که برخی از ثبت‌نام کنندگان که در این «لاتاری» برنده شده‌اند، یا پیش از تحویل خودرو اقدام به فروش حواله می‌کنند و یا خودرو را با قیمت بالا به فروش می‌رسانند.
رمزگشایی از عدم تعادل در بازار خودروهای وارداتی
از سوی دیگر، شرکت‌ها نیز با چالش‌های جدی در این فرآیند مواجه هستند. همانطور که می‌دانید، هیچ خودروساز خارجی مستقیما با شرکت‌های ایرانی قرارداد ندارد و این مسئله باعث پیچیدگی‌های فراوان در واردات خودرو می‌شود به همین دلیل هر بار که یک خودروی خارجی وارد کشور شود، شرکت‌های واردکننده با مشکلات متعدد در تامین این خودروها از کشورهای همسایه یا دیگر نقاط جهان روبه‌رو میشوند.
علاوه بر این، مشکلات تأمین ارز از سیستم بانک مرکزی و نرخ‌های ناپایدار ارز نیز بر روند واردات تأثیر گذاشته و این امر واردات خودرو را به یک فرآیند پیچیده و پرهزینه تبدیل کرده است. در نهایت، تمام این مسائل باعث می‌شود که شرکت‌ها در نهایت خودروها را با مشکلات فراوان به دست مصرف‌کنندگان برسانند و در بسیاری از مواقع، هزینه‌های اضافی از جمله هزینه‌های واسطه‌گری و دلالی به قیمت تمام‌شده خودرو افزوده می‌شود.
به‌طور کلی، این وضعیت به ضرر مصرف‌کنندگان نهایی است و باعث ایجاد عدم تعادل در بازار خودروهای وارداتی می‌شود. از این رو، نیاز به راهکارهایی مانند عرضه خودرو در بورس کالا برای شفاف‌سازی قیمت‌ها و کاهش تأثیر دلال‌ها و واسطه‌ها بیش از پیش احساس می‌شود.
دلالان سود می برند نه مصرف کننده نهایی
*با توجه به شرایط فعلی، آیا از نظر شما این سیستم عرضه خودروهای وارداتی مشکلاتی را برای شرکت‌ها و هم برای مصرف‌کنندگان به همراه نخواهد داشت؟ به ویژه با توجه به پیچیدگی‌های فرآیند واردات، مشکلات تأمین ارز، و وجود واسطه‌ها، آیا این روش قادر خواهد بود نیازهای واقعی بازار را تامین کند یا اینکه همچنان دچار ناکارآمدی و چالش‌هایی خواهد بود که به نفع هیچ‌کدام از طرفین نخواهد بود؟
قطعا این سیستم واردات خودرو به نفع مصرف‌کننده نهایی نیست. از یک سو، دلالان از این شرایط به‌طور گسترده‌ای سوءاستفاده می‌کنند. بسیاری از افرادی که در فرآیند ثبت‌نام خودروها شرکت کرده‌اند، قبل از اینکه خودرو به دستشان برسد، آن را به‌صورت وکالتی یا از طریق فروش به دلالان با قیمت‌های پایین‌تر واگذار می‌کنند. این دلالان نیز خودروها را به قیمت‌های بسیار بالاتر از نرخ واقعی به مصرف‌کنندگان می‌فروشند و در این فرآیند، از شرایط نابسامان بازار به‌طور قابل توجهی بهره‌برداری می‌کنند.
نکته حائز اهمیت این است که در این چرخه، هیچ‌گونه مالیات و حقوق دولتی به دلالان تعلق نمی‌گیرد، در حالی که اگر خودروها به‌طور مستقیم توسط شرکت‌ها وارد و عرضه شوند، علاوه بر مالیات‌های مستقیم، مالیات بر سود عملکرد نیز از شرکت‌ها دریافت خواهد شد. این امر نه تنها به شفافیت اقتصادی کمک می‌کند، بلکه برای تأمین درآمدهای دولت و تقویت اقتصاد ملی نیز مفید است. در شرایط کنونی، این عدم شفافیت و حضور دلالان در فرآیند خرید و فروش خودرو، باعث ایجاد اختلال در بازار و فشار بر مصرف‌کنندگان نهایی می‌شود که در نهایت آسیب‌های آن بیشتر متوجه مردم خواهد بود.
قیمت خودروهای وارداتی در بورس کالا، براساس عرضه و تقاضا تنظیم می شود
* این فرآیند در نهایت چه تأثیری بر قیمت‌ها خواهد داشت؟
در حال حاضر، قیمت خودروهای وارداتی در بازار آزاد به شدت با قیمت نمایندگی فاصله دارد. این فاصله قیمتی، فشار زیادی به مصرف‌کنندگان وارد می‌کند و باعث می‌شود که آنها مجبور شوند خودرو را به قیمتی بسیار بالا خریداری کنند. حال اگر این خودروها از طریق بورس کالا عرضه شوند، قیمت‌ها می‌توانند بر اساس عرضه و تقاضا تنظیم شوند و این می‌تواند باعث کاهش فاصله قیمتی و تعدیل قیمت‌ها در بازار شود.
عرضه خودروها در بورس کالا می‌تواند به شفافیت بیشتر بازار کمک کند
*آیا چنین راهکاری قادر است به‌طور مؤثر قیمت‌ها را کنترل کرده و دست دلالان را کوتاه کند؟ تجربه‌هایی که تاکنون در این زمینه داشته‌ایم، چه نتیجه‌ای در پی داشته است؟ آیا طرح‌های مشابه در سایر بازارها یا صنایع توانسته‌اند موفقیت‌هایی مشابه را به‌دست آورند؟
اگر اجازه داده شود که تمام خودروهای وارداتی از طریق بورس کالا به فروش برسند، این اقدام می‌تواند تأثیرات مثبتی بر بازار داشته باشد. در واقع، ما نیازی به اختراع چرخ جدید نداریم؛ این سیستم در بسیاری از کشورهای دیگر کارایی خود را ثابت کرده و تجربه‌های موفقی در این زمینه وجود دارد. بنابراین، نیازی نیست که در ایران دوباره از ابتدا آن را راه‌اندازی کنیم. عرضه خودروها در بورس کالا می‌تواند به شفافیت بیشتر بازار کمک کند و قیمت‌ها را در سطح معقول‌تری حفظ کند.
متأسفانه، در حال حاضر فاصله قیمتی میان قیمت خودرو در شرکت‌های واردکننده و قیمت آن در بازار آزاد به حدی زیاد است که مصرف‌کننده نهایی مجبور است خودرو را با قیمت‌های گزاف خریداری کند. این مشکل نه‌تنها به‌ضرر مصرف‌کنندگان است، بلکه باعث شکل‌گیری دلالی‌های بی‌رویه و بازار سیاه می‌شود. اما اگر خودروها در بورس کالا عرضه شوند، قیمت‌ها می‌توانند به‌طور رقابتی و بر اساس مکانیزم عرضه و تقاضا تعیین شوند. این فرآیند نه‌تنها شفافیت را افزایش می‌دهد، بلکه امکان دسترسی مصرف‌کنندگان به قیمت‌های منصفانه‌تر را فراهم می‌کند و از فشار اقتصادی وارد بر آنها می‌کاهد. به این ترتیب، بازار خودرو وارداتی می‌تواند به یک بازار منظم و پایدار تبدیل شود که هم به نفع مصرف‌کنندگان و هم به نفع تولیدکنندگان و واردکنندگان خواهد بود.
البته این اولین تجربه در عرضه خودروهای وارداتی در بورس محسوب می شود، اما ما قبلا در سال 1401 شاهد عرضه خودروها در بورس کالا بودیم که به تدریج بازار را به سمت تعادل برد، با اینکه این طرح نتیجه قابل قبولی داشت، اما شورای رقابت در آن زمان وارد ماجرا شد و سیاست‌های دستوری قیمت‌گذاری خودرو را ادامه داد، که این وضعیت همچنان ادامه دارد.
در نتیجه، نه تنها مصرف‌کنندگان از این وضعیت ناراضی هستند و با قیمت‌های غیرواقعی روبه‌رو میشوند، بلکه خودروسازان، واردکنندگان و حتی دولت نیز از این شرایط آسیب دیدند. این سیاست‌ها نه‌تنها به رشد و توسعه صنعت خودرو کمک نکرد، بلکه به شکل‌گیری مشکلات جدیدی در بازار منجر شد که همچنان حل نشده باقی مانده است. بنابراین، به‌نظر می‌رسد که بازنگری در این سیاست‌ها و استفاده از مکانیزم‌های بازار مانند بورس کالا می‌تواند به بهبود وضعیت بازار خودرو کمک کند.
بازار خودروهای وارداتی به تعادل می رسد اگر…
*به نظر شما چرا این سیستم معیوب ادامه دارد و تغییرات در آن صورت نمی‌گیرد؟
این سیستم معیوب به دلایل مختلفی همچنان ادامه دارد. یکی از دلایل این است که هیچ‌کدام از طرف‌ها از این وضعیت راضی نیستند، اما هنوز هیچ اراده‌ای برای تغییر آن وجود ندارد. شورای رقابت اخیرا تصمیم گرفت که خودروهای وارداتی را از قیمت‌گذاری دستوری خارج کند، که یک گام مثبت به سمت اصلاح بازار است. وقتی که خودرو دیگر مشمول قیمت‌گذاری دستوری نباشد، می‌تواند طبق قانون ماده 36 توسعه بازارها در بورس کالا عرضه شود. این تصمیم می‌تواند به تعادل و شفافیت در بازار خودروهای وارداتی کمک کند و مشکلات موجود را کاهش دهد.
به نظر می‌رسد که قدرت‌های زیادی در پشت پرده وجود دارند که اجازه نمی‌دهند این سیستم اصلاح شود، حتی با وجود اینکه تمامی طرف‌های اصلی درگیر در این فرایند ناراضی هستند. این سیستم معیوب همچنان ادامه دارد و مشکلات زیادی برای مردم، خودروسازان، واردکنندگان و دولت به وجود آورده است. به طور کلی، این وضعیت به نفع هیچ‌کدام از این گروه‌ها نبوده و باعث شده است که بسیاری از مشکلات اقتصادی و اجتماعی در حوزه خودرو به شکل جدی ادامه پیدا کند.
*با توجه به مواردی که مطرح کردید این سوال مطرح می‌شود که در این شرایط چه تغییراتی باید ایجاد شود؟
سیاست‌گذار اخیرا تصمیم گرفته خودروهای وارداتی را از قیمت‌گذاری دستوری خارج کند. این تصمیم یک گام مثبت به سمت اصلاح بازار بود. وقتی خودرو مشمول قیمت‌گذاری دستوری نباشد، می‌توان آن را تحت قانون ماده ۳۶ توسعه بازارها و برنامه هفتم، در بورس کالا به فروش رساند. این امکان به معنای این است که خودروهای وارداتی، به ویژه آن‌هایی که دیگر مشمول قیمت‌گذاری شورای رقابت نیستند، می‌توانند به صورت شفاف و رقابتی عرضه شوند.
این تغییر می‌تواند به تعادل و شفافیت در بازار خودرو کمک کند و از مشکلات موجود جلوگیری کند. این تغییر نه تنها می‌تواند به تعادل در بازار خودرو کمک کند، بلکه موجب شفافیت بیشتر قیمت‌ها خواهد شد و از شکل‌گیری دلالی‌ها و بازارهای سیاه جلوگیری می‌کند. همچنین، با کاهش وابستگی به سیاست‌های دستوری، تولیدکنندگان و واردکنندگان قادر خواهند بود تا در یک فضای رقابتی سالم‌تر فعالیت کنند و قیمت‌ها به‌طور طبیعی به سطح منصفانه‌تری برسند. در نهایت، این تحول می‌تواند به نفع مصرف‌کنندگان، تولیدکنندگان و دولت باشد و به رفع مشکلات ساختاری و فساد موجود در بازار خودرو کمک کند.
source