به گزارش رکنا، «محمد علی خان نه تو پزشک می‌شوی و نه من مرد جنگ»؛ این جمله‌ای است که «حسین‌خان ملک»، زنده‌یاد کلکسیون‌دار و واقف برجسته ایران، در دوران نوجوانی به دوست و هم‌مدرسه‌ای‌اش، «محمدعلی خان فروغی (ذکا‌الملک)» گفت. این پیش‌گویی حقیقتاً به وقوع پیوست؛ زیرا فروغی، تحصیلات پزشکی را نیمه‌تمام رها کرده و وارد سیاست شد تا چندین بار به مقام وزیر و نخست‌وزیری برسد. از سوی دیگر، حسین‌خان نیز وارد عرصه تجارت شد و بعدها عنوان بزرگ‌ترین «واقف» ایران را به دست آورد.
شوق به یادگیری؛ راز موفقیت حسین خان ملک
با آنکه حسین‌خان همیشه تشنه علم و دانش بود، به توصیه پدرش، تنها در مدارس علوم قدیمه مانند «دارالشفاء» و «صدر» که در بازار تهران واقع بودند، به تحصیل پرداخت. اما شور و هیجان برای فراگیری علوم نوین، او را به محله‌ای دیگر، یعنی «عودلاجان» و مدرسه معروف «آلیانس» (مدرسه‌ای متعلق به جامعه یهودی‌ها) کشاند. در این مدرسه، آشنایی حسین‌خان با محمدعلی خان فروغی شکل گرفت؛ دوستی‌ای که تا پایان زندگی فروغی ادامه یافت.
حسین‌خان در تهران متولد شده بود، اما همراه پدرش به تجارت در مشهد مشغول بود. در یکی از سفرهایش به مشهد، بازدید از کتابخانه «آستان قدس رضوی» و مشاهده آثار نفیس آن، فکری خلاقانه در ذهن او پروراند. این تصویر درخشان زمانی قوی‌تر شد که در نیشابور نسخه‌ای از دیوان «ابن یمین فریومدی» را یافت. تصمیم حسین‌خان برای تأسیس یک کتابخانه بزرگ، از همان زمان قوت گرفت.
او از سال ۱۲۷۸، کتابخانه‌ای ارزشمند را نخست در مشهد بنا کرد و سپس آن را به خانه پدری‌اش در «بازار بین‌الحرمین» تهران انتقال داد تا در خدمت دانش‌پژوهان قرار گیرد. در سال ۱۳۱۶، این مجموعه ارزشمند وقف آستان مقدس امام رضا (ع) شد.
خانه تاریخی ملک؛ نمادی از معماری اصیل ایرانی و اروپایی
اما خانه «بازار بین‌الحرمین» یکی از جواهرات واقعی تهران است که قدمت آن به ۱۵۰ سال می‌رسد. این خانه با ستون‌های سنگی زیبا در جلو، و طرح کتیبه‌ای به خط «یا هوالملک الحق المبین» بر سردر آن، مخاطبان را مجذوب می‌کند.
این خانه اصیل، نمونه‌ای از معماری تلفیقی ایران و اروپا در دوران قاجار است و مساحتی بیش از ۲۵۰۰ مترمربع دارد. دو قسمت اصلی آن، اندرونی و بیرونی، به ترتیب به سکونت خانوادگی حسین‌خان ملک و پذیرایی از مهمانان اختصاص داشته است. جزئیات این بنا شامل حیاط دل‌پذیر با درختان سرسبز، باغچه‌های رنگارنگ گل و یک حوض بزرگ است که در مرکز خانه، حس آرامش خاصی به بازدیدکنندگان منتقل می‌کند.
تغییرات خلاقانه برای مردم و فرهنگ
حاج حسین‌خان ملک، با تبدیل خانه پدری‌اش به مجموعه‌ای فرهنگی، به تغییراتی بزرگ در معماری اصیل آن دست زد. او بخش اندرونی را به ساختمانی سه‌طبقه برای کتابخانه تبدیل کرد که بعدها به مرکزی مهم برای پژوهشگران ایران بدل شد. بخش بیرونی همچنان به فضایی خصوصی او اختصاص داشت.
از جلوه‌های هنری خیره‌کننده این عمارت می‌توان به کاشی‌کاری‌های هفت‌رنگ، گچ‌کاری‌های زیبا، منبت‌کاری درها و ارسی‌ها، و همچنین نقاشی‌های دیواری اشاره کرد. علاوه بر این، کتیبه‌ها، قاب بندی‌ها و نقش‌های برجسته سردر ورودی، ارزش هنری این بنای تاریخی را دوچندان کرده‌اند.
وقف ارزشمند؛ سرچشمه‌ای برای تاریخ و فرهنگ
زمانی که خانه و اموال حسین‌خان ملک وقف شد، مجموعه‌های ارزشمند شامل نسخه‌های خطی، فرش‌ها، لوسترها، سکه‌ها و آثار هنری به آستان قدس رضوی تقدیم شد. این اموال اکنون، هسته اولیه «موزه ملک» را ایجاد کرده‌اند.
بازدید عمومی از این خانه در بازار بزرگ تهران امکان‌پذیر است. اگر گذرتان به این بازار افتاد، بازدید از این اثر فرهنگی و تاریخی را از دست ندهید؛ به یاد مردی که روزگاری «محمدعلی خان فروغی» او را ستود و گفت: «صبر بسیار بباید پدر پیر فلک را / تا دگر مادر گیتی چو تو فرزند بزاید.»
حاج حسین‌خان ملک در سال ۱۳۵۱ در سن ۱۰۱ سالگی درگذشت و پیکر او در کنار امام رضا (ع) در مشهد به خاک سپرده شد.
source