ایران کشوری با اقلیم خشک و نیمه خشک است به طوری که متوسط بارش سالانه بسیار کمتر از میانگین جهانی است. در دهه های اخیر کاهش بارشهای فصلی تغییرات اقلیمی و برداشت بی رویه از منابع آب زیرزمینی فشار زیادی بر منابع آب وارد کرده اند. علاوه بر این رشد جمعیت توسعه بی رویه شهری و کشاورزی پر مصرف الگوی نامناسب مصرف و ضعف در مدیریت منابع آبی شرایط را بحرانی تر کرده اند
از مدتها پیش بحران آب به عنوان یکی از بزرگترین و پیچیده ترین معضلات زیست محیطی و توسعه ای ایران شناخته شده است اما آنچه امروز بیش از هر زمان دیگری اهمیت دارد فهم این نکته است که این بحران دیگر صرفاً یک چالش طبیعی نیست بلکه یک بحران مدیریتی اجتماعی و سیاسی است. مسئله ای که اگر به درستی مدیریت نشود میتواند زیربنای توسعه عدالت اجتماعی و حتى ثبات ملی کشور را به خطر بیندازد.
چند عامل مهم باعث شده اند که ایران امروز در وضعیت هشدار کم آبی قرار گیرد
کاهش بارشها و تغییرات اقلیمی طی دهه های اخیر ایران با کاهش متوسط بارشها روبرو بوده است که بسیاری از آنها ناشی از بیرات اقلیمی جهانی و منطقه ای است.
این امر به خصوص در مناطق مرکزی شرقی و جنوبی کشور شدیدتر احساس میشود.
استفاده بی رویه از منابع زیرزمینی برداشت بی رویه از آبهای زیرزمینی برای مصارف کشاورزی صنعتی و شرب باعث شده سطح آبهای زیرزمینی به شدت افت کند و در برخی مناطق به بحرانهای جدی مانند فرونشست زمین و افزایش شوری آب منجر شود.
سیاستهای ناپایدار و پراکنده نبود یکپارچگی در تصمیم گیری های حوزه آب و تداخل وظایف میان نهادهای مختلف سبب شده که سیاستهای موجود کارآمد نباشند و مشکلات حل نشوند.
افزایش جمعیت و مصرف رشد جمعیت توسعه شهرنشینی و تغییر سبک زندگی باعث افزایش تقاضا برای آب شده است در حالی که عرضه به همان نسبت افزایش نیافته است.
کشاورزی بزرگترین مصرف کننده آب کشور
کشاورزی در ایران بیش از 85 درصد منابع آبی را مصرف می کند اما بهره وری آبی در این بخش بسیار پایین است. سیستمهای سنتی آبیاری کشت محصولات پرمصرف در مناطق خشک و نبود انگیزه های اقتصادی برای بهبود مصرف همگی موجب اتلاف شدید آب شده اند. اصلاح الگوی کشت و ارتقاء بهره وری آب کشاورزی بدون شک یکی از کلیدی ترین راه حل هاست اما اجرای آن نیازمند سیاست گذاری هوشمندانه و حمایت های مستمر است.
پیامدهای بحران آب بر جامعه و اقتصاد
بحران آب پیامدهای گسترده ای دارد
تنشهای اجتماعی و مهاجرت مناطق خشک و کم آب با کاهش درآمدهای کشاورزی و مشکلات تامین آب شاهد مهاجرت های گسترده روستایی به شهرها هستند که خود به بار مشکلات شهری می افزاید.
کاهش کیفیت آب افت سطح آبهای زیرزمینی باعث ورود آلودگی و شوری به منابع آب شده که سلامت مردم را به خطر می اندازد.
کاهش تولیدات کشاورزی و اقتصادی کم آبی باعث کاهش تولید محصولات غذایی و واردات بیشتر شده و امنیت غذایی را تهدید می کند.
نقش کلیدی مردم در مدیریت بحران
یکی از مهمترین ارکان موفقیت در مقابله با بحران آب مشارکت فعال و آگاهانه مردم است. صرفه جویی در مصرف آب باید به یک فرهنگ عمومی تبدیل شود فرهنگ صرفه جویی رعایت اصول مدیریت مصرف پرهیز از هدر رفت و توجه به اهمیت هر قطره آب.
چند راهکار ساده اما مؤثر برای هر فرد و خانواده ایرانی عبارتند از
استفاده بهینه از آب در زندگی روزمره
تعمیر به موقع و پیشگیرانه لوله ها و
شیر آلات
جایگزینی روشهای آبیاری سنتی با فناوریهای کم مصرف در باغچه ها و فضای سبز
اجتناب از شست و شوی بی مورد و پرهیز از ریختن آب اضافه
آگاهی بخشی و آموزش به کودکان و نوجوانان در مدارس و خانه
بحران آب ایران را نمیتوان با راه حلهای ساده و فوری مدیریت کرد این بحران نیازمند تغییر و اتخاذ رویکردهای چند بعدی است
اما این اقدامات فردی کافی نیستند. مدیریت منابع آب در سطح ملی نیازمند اصلاحات ساختاری و حکمرانی شفاف و کارآمد است.
لازم است نهادهای مسئول با هماهنگی کامل سیاستهایی تدوین کنند که هم منابع آب حفظ شود و هم عدالت در توزیع رعایت شود. بازنگری در پروژه های انتقال آب بین حوضه ای افزایش سرمایه گذاری در فناوری های بازیافت و تصفیه آب و تدوین برنامه های بلند مدت با مشارکت همه ذی نفعان از ضروریات است.
_نهادهای مستقل و تخصصی با اختیارات کافی شفافیت و پاسخگویی برای مدیریت منابع آب ضروری است سیاستهای بخشی باید هماهنگ شده و از پراکندگی تصمیم گیری جلوگیری شود.
_ارتقاء بهره وری مصرف آب اصلاح روشهای آبیاری در کشاورزی ترویج کشت محصولات کم آب بر استفاده از فناوری های نوین آبیاری و بازیافت پسابهای صنعتی و شهری از مهمترین اقدامات هستند.
_فرهنگ سازی و مشارکت مردمی بدون جلب مشارکت مردم و تغییر فرهنگ مصرف هیچ سیاستی پایدار نخواهد بود. آموزش وآگاهی بخشی در همه سطوح جامعه ضروری است.
_توسعه زیر ساختهای زیربنایی سرمایه گذاری در سیستم های تصفیه و بازچرخانی آب شبکه های انتقال و ذخیره سازی آب و مدیریت بحرانهای خشکسالی باید در اولویت قرار گیرد.
_مطالعه و برنامه ریزی بلند مدت تصمیم گیریها باید بر اساس داده های علمی و تحلیلهای دقیق صورت گیرد و سیاستها با چشم اندازهای بلند مدت تنظیم شوند.
اما مهم تر از همه آنچه امروز بیش از پیش مورد نیاز است شهامت سیاسی برای اجرای اصلاحات ساختاری و ایجاد هماهنگی های ملی است. مدیریت منابع آب به دلیل ارتباط با بخش های مختلف اقتصادی و اجتماعی نیازمند تصمیمات سخت و جلب حمایتهای گسترده است تا زمانی که تصمیم گیران حاضر به قبول هزینه های کوتاه مدت اصلاحات نباشند وضعیت بحرانی ادامه خواهد یافت.
بحران آب در ایران فراتر از یک مشکل محیط زیستی یک آزمون بزرگ برای حکمرانی عدالت اجتماعی و آینده توسعه کشور است. این بحران اگرچه تهدیدی جدی است اما میتواند فرصتی برای تحول ساختاری و رشد پایدار باشد اگر بتوانیم با همدلی خردمندی و عزم ملی آن را مدیریت کنیم
بحران آب ایران تهدیدی جدی و اجتناب ناپذیر است اما هنوز می توان آن را به فرصتی برای تغییر و تحول تبدیل کرد موفقیت در این مسیر نیازمند اراده قوی مدیریتی و مشارکت گسترده مردمی است هر قطره آب هر تغییر کوچک در رفتار مصرفی و هر تصمیم درست مدیران میتواند تفاوتی بزرگ ایجاد کند.
ما مسئولیم که امروز برای فردای ایران آینده ای پایدار و امن بسازیم نجات منابع آبی کشور نجات زندگی و سلامت جامعه است.
source