اقتصاد۲۴- شیوا سپهری: هرگاه آتش جنگ در نقطه‌ای از جهان شعله‌ور شود، نخستین بخش‌هایی که تحت تأثیر مستقیم قرار می‌گیرند، تجارت خارجی و مسیر‌های مبادلات اقتصادی هستند. این تأثیرات می‌توانند به شکل‌های مختلفی بروز کنند؛ از نابودی زیرساخت‌های تجاری گرفته تا تحریم‌های اقتصادی و تغییرات بنیادین در عرضه و تقاضای جهانی. در ادامه، به ابعاد مختلف این تأثیرات پرداخته می‌شود.

اختلال در زنجیره تأمین و مسیر‌های تجاری

یکی از اصلی‌ترین تبعات جنگ، ایجاد اختلال در مسیر‌های تجاری و زنجیره تأمین است. در دوران جنگ، راه‌های ارتباطی مانند بنادر، جاده‌ها، فرودگاه‌ها و خطوط راه‌آهن که برای صادرات و واردات حیاتی هستند، هدف حملات نظامی قرار می‌گیرند یا به دلیل نبود امنیت، فعالیت‌های خود را متوقف می‌کنند. در چنین شرایطی، انتقال کالا‌های صادراتی و وارداتی یا با تأخیر شدید مواجه می‌شود یا به طور کامل متوقف خواهد شد.

برای نمونه، جنگ روسیه و اوکراین موجب شد صادرات غلات اوکراین که یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان گندم و ذرت در جهان است، به طور گسترده‌ای مختل شود. مسیر‌های دریایی که پیش‌تر برای انتقال محموله‌های غذایی از اوکراین استفاده می‌شدند، به دلیل حملات مکرر به کشتی‌ها و خطر مین‌های دریایی، تعطیل شدند. این موضوع نه تنها تجارت این کشور‌ها را دچار بحران کرد، بلکه به افزایش قیمت جهانی مواد غذایی نیز منجر شد.

کاهش تولید داخلی و نابودی زیرساخت‌های اقتصادی

تأثیر جنگ بر تولید داخلی کشورها، پیامد‌های مستقیمی بر صادرات و واردات آنها دارد. زمانی که درگیری نظامی آغاز می‌شود، بسیاری از صنایع و کارخانه‌ها به دلیل ناامنی، نبود نیروی کار، تخریب کارخانه‌ها یا قطع برق و سوخت، فعالیت خود را متوقف می‌کنند. از طرف دیگر، بخش کشاورزی نیز با مشکلات جدی مواجه می‌شود؛ زمین‌های کشاورزی به میدان نبرد تبدیل شده یا مزارع به دلیل کمبود نیروی کار و تجهیزات رها می‌شوند.

بیشتر بخوانید: چگونه می توانیم با بحران های اقتصادی مقابله کنیم؟

کاهش تولید داخلی به معنای کاهش توان صادراتی کشور است. زمانی که تولیدکنندگان قادر به تأمین نیاز‌های داخلی نباشند، صادرات به ناچار متوقف می‌شود یا به حداقل می‌رسد. از سوی دیگر، با نابودی بخش عمده‌ای از تولید داخلی، نیاز کشور به واردات کالا‌های اساسی مانند غذا، دارو، سوخت و ماشین‌آلات افزایش می‌یابد. این افزایش در حالی رخ می‌دهد که به دلیل شرایط جنگی، دسترسی به ارز خارجی و امکان واردات نیز کاهش یافته است و همین موضوع بحران اقتصادی کشور را تشدید می‌کند.

افزایش تحریم‌های اقتصادی و محدودیت‌های بین‌المللی

یکی از ابزار‌هایی که در دوران جنگ به‌ویژه علیه کشور‌های مهاجم استفاده می‌شود، تحریم‌های اقتصادی است. کشور‌های درگیر جنگ معمولاً با محدودیت‌های شدید بانکی و مالی مواجه می‌شوند که به طور مستقیم بر واردات و صادرات آنها تأثیر می‌گذارد. این تحریم‌ها شامل ممنوعیت فروش کالا‌های خاص، محدودیت‌های صادراتی، مسدود شدن دارایی‌ها و ممنوعیت همکاری با شرکت‌ها و بانک‌های کشور‌های هدف می‌شود.

تحریم‌های اعمال‌شده علیه روسیه یکی از نمونه‌های بارز در این زمینه است. پس از حمله روسیه به اوکراین، کشور‌های غربی تحریم‌های گسترده‌ای را علیه مسکو اعمال کردند که شامل قطع دسترسی به سیستم بانکی سوئیفت، محدودیت در واردات فناوری‌های پیشرفته و همچنین تحریم صنعت انرژی این کشور بود. این تحریم‌ها موجب شد صادرات روسیه به شدت کاهش یابد و واردات بسیاری از کالا‌های اساسی و استراتژیک مانند قطعات الکترونیکی و تجهیزات صنعتی نیز مختل شود.

بی‌ثباتی بازار ارز و افزایش تورم

جنگ‌ها معمولاً به بی‌ثباتی شدید اقتصادی منجر می‌شوند و یکی از نخستین نشانه‌های آن، سقوط ارزش پول ملی است. جنگ باعث خروج سرمایه‌ها از کشور می‌شود و فعالان اقتصادی به دلیل نبود چشم‌انداز روشن، سرمایه‌گذاری‌های خود را متوقف یا به بازار‌های امن‌تر منتقل می‌کنند. همین امر موجب افزایش شدید نرخ ارز و کاهش قدرت خرید مردم می‌شود.

افزایش نرخ ارز در کشور درگیر جنگ باعث می‌شود واردات کالا‌های خارجی بسیار گران‌تر شود، زیرا دولت باید ارز بیشتری برای تأمین واردات پرداخت کند. در چنین شرایطی، بسیاری از کالا‌های اساسی از جمله غذا، دارو و سوخت با کمبود رو‌به‌رو می‌شوند و قیمت آنها به شدت افزایش می‌یابد. تورم شدید یکی از عواقب ناگزیر جنگ است که به کاهش سطح رفاه مردم و تضعیف اقتصاد کشور‌ها می‌انجامد.

نوسانات شدید در بازار‌های جهانی

تأثیر جنگ محدود به کشور‌های درگیر نمی‌ماند، بلکه سایر کشور‌ها نیز از تبعات آن آسیب می‌بینند. درگیری‌های نظامی باعث تغییرات اساسی در عرضه و تقاضای جهانی می‌شود. اگر کشوری که درگیر جنگ است، تأمین‌کننده یک کالای مهم در بازار جهانی باشد، در صورت کاهش صادرات آن، قیمت آن کالا در بازار‌های جهانی افزایش پیدا می‌کند.

به عنوان مثال، جنگ در خاورمیانه که یکی از مناطق اصلی تولید نفت در جهان است، همواره با افزایش قیمت نفت در بازار‌های جهانی همراه بوده است. همچنین، در جنگ اوکراین و روسیه، بازار فلزات، غلات و انرژی دچار نوسانات شدیدی شد که اقتصاد بسیاری از کشور‌های واردکننده را تحت فشار قرار داد.

کاهش اعتماد بین‌المللی و از دست رفتن شرکای تجاری

یکی دیگر از پیامد‌های جنگ بر صادرات و واردات کشورها، کاهش شدید اعتماد تجاری و از دست رفتن شرکای تجاری است. در فضای جنگ، بسیاری از شرکت‌های بین‌المللی ترجیح می‌دهند روابط اقتصادی خود را با کشور‌های درگیر جنگ قطع کنند تا از خطرات احتمالی در امان بمانند. همچنین، تغییر مداوم قوانین، ممنوعیت‌ها و تعرفه‌های تجاری در دوران جنگ، باعث می‌شود شرکت‌ها از سرمایه‌گذاری یا معامله با کشور‌های جنگ‌زده خودداری کنند.

از سوی دیگر، برخی از شرکای تجاری، تحت فشار‌های سیاسی و امنیتی، ناچار به قطع روابط تجاری خود با کشور درگیر جنگ می‌شوند. در نتیجه، این کشور‌ها نه‌تنها بازار‌های صادراتی خود را از دست می‌دهند، بلکه برای تأمین کالا‌های وارداتی خود نیز با چالش‌های جدی مواجه می‌شوند. این وضعیت، اقتصاد کشور را در یک چرخه معیوب قرار می‌دهد که خروج از آن در کوتاه‌مدت بسیار دشوار است.