دارو کالایی استراتژیک و حیاتی است و در بهبود سلامت مردم از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. صنعت داروسازی ایران، به‌رغم ظرفیت‌های بالای فنی و زیرساختی، در سال‌های اخیر با چالشی تکرارشونده روبهرو بوده است؛ کمبود مقطعی داروهای حیاتی؛ بحرانی که بارها گریبان گیر بیماران، پزشکان و کادر درمان شده و در هر تکرار، صدای نارضایتی و هشدار را بلندتر کرده است. اما در التهابات روزهای اخیر، تقریبا تمامی کارخانجات داروسازی کشور به‌صورت ۲۴ ساعته فعال بودند و مردم دغدغه‌ای بابت دسترسی به دارو نداشتند، چراکه، تولید داروهای حیاتی در داخل کشور به‌خوبی در جریان بود.
هنگامی‌که رژیم صهیونیستی حملاتی را علیه کشورمان آغاز کرد، یکی از نگرانی‌های عمده بیماران، دسترسی به دارو بود. در‌این‌بین تأمین داروهای حیاتی، بیش‌از‌پیش خودنمایی می‌کرد و این نگرانی وجود داشت که بیماران خاص با کمبود داروهای موردنیاز خود مواجه شوند. اما دوربین رسانه ملی در روزهای گذشته، تصاویری از مردم و بیماران در سطح داروخانه‌های شبانه‌روزی ضبط کرد که نشان می‌دهد مردم از دسترسی به دارو رضایت داشته‌اند.
معمولا با شروع جنگ در هر نقطه‌ای از جهان یکی از نخستین کمبود‌هایی که جامعه با آن مواجه می‌شود، کمبودهای دارویی است اما با اقدامات صورت گرفته، ذخایر راهبردی دارویی در جنگ دوازده‌روزه از وضعیت خوبی برخوردار بود و سازمان غذا و دارو با تمام توان برای حفظ این پایداری تلاش کرد تا زنجیره تأمین در ماه‌های پیش‌رو نیز بدون وقفه ادامه یابد.
معاون نظارت بر زنجیره تأمین شرکت سرمایه‌گذاری دارویی تأمین (تیپیکو) درباره چگونگی تهیه داروهای مختلف و ازجمله داروهای سرطانی، از برنامه‌ریزی مطلوب برای تولید ۸۲ قلم داروی راهبردی در شرایط جنگی کشور خبر داد.
علی شریف‌اعلم با اشاره به برنامه‌ریزی تیپیکو برای تولید و تأمین داروهای حیاتی و حساس در شرایط خاص جاری کشور عنوان کرد: ما با درک کامل از اهمیت دسترسی آسان مردم به دارو، اقدام به برنامه‌ریزی برای تولید ۸۲ قلم داروی حیاتی در شرکت‌های زیرمجموعه خود کردیم، این داروها شامل اقلام استراتژیک موردنیاز در بخش‌های مختلف درمانی، از اورژانس و آی سی یو، بیماری‌های خاص، پیوند و انکولوژی بود.
وی با تأکید بر رویکرد فعال و پاسخگو در قبال نیازهای دارویی کشور مطرح کرد: هدف اصلی ما حفظ پایداری زنجیره تأمین دارو، پیشگیری از بروز کمبود و ارتقای تاب‌آوری نظام سلامت در برابر بحران‌ها است، ازاین‌رو تولید داروهای اولویت‌دار در جریان جنگ دوازده‌روزه در دستور کار قرار گرفت و تیم‌های تخصصی تیپیکو به صورت مداوم روند تولید، موجودی و توزیع این اقلام را پایش کردند.
تولید دارو و تجهیزات پزشکی بدون تعطیلی ادامه داشت
رئیس سازمان غذا و دارو نیز از استمرار تولید ۲۴ ساعته دارو و تجهیزات پزشکی خبر داد و عنوان کرد: پس از شروع جنگ، با پیگیری‌های وزیر بهداشت، حدود ۸/۵ همت به هدفمندی یارانه دارو و تجهیزات پزشکی اختصاص یافت که بخشی از آن برای پرداخت مطالبات داروخانه‌ها و بیمارستان‌ها به‌حساب بانک رفاه واریز و به‌حساب آن‌ها منتقل شد. همچنین هماهنگی لازم با وزارت راه صورت گرفت تا مواد اولیه موردنیاز به هر نحو ممکن به دست تولیدکنندگان برسد و نگرانی درباره تولید داخل وجود نداشته باشد.
مهدی پیرصالحی در بخش دیگری از سخنان خود به کنترل و مدیریت توزیع دارو اشاره و بیان کرد: در شرایط جنگی کشور، جلساتی با تولیدکنندگان و شرکت‌های پخش برگزار شد تا فروش حجمی به داروخانه‌ها متوقف و فروش تحت نظارت کامل سازمان غذا و دارو و معاونت دارو انجام گیرد، و از انبارداری غیرمجاز دارو و شیر خشک جلوگیری شود. تولید شیر خشک کافی و مراقبت از زنجیره تأمین در دستور کار قرار گرفت و از خروج غیرمجاز شیر خشک جلوگیری شد. از طرفی تأکید شد که هر دانشگاه باید ذخیره مناسب دارویی داشته باشد.
اغلب داروخانه‌های پایتخت هم در روزهای جنگی باز بودند و با هماهنگی بسیج داروسازی، داروخانه‌های کشیک در تهران و استان‌ها مشخص شدند و خدمات‌رسانی بدون وقفه ادامه داشت. نظارت میدانی بر داروخانه‌ها نیز تشدید شد تا ضمن پایش خدمت‌رسانی، از عدم بروز اختلال در چرخه عرضه اطمینان حاصل شود. داروخانه‌های شبانه‌روزی موظف به ارائه خدمات بی‌وقفه بودند و با هرگونه تعطیلی بدون مجوز، طبق مقررات برخورد شد. احمد ناصری از فعالان حوزه دارو، با تأکید بر این موضوع به «ما» می‌گوید: «زنجیره تأمین دارو یکی از ارکان حیاتی در نظام سلامت هر کشور به شمار می‌آید. تأمین داروهای ضروری، به‌موقع و باکیفیت، تأثیر مستقیم بر سلامت جامعه و ایمنی عمومی دارد. در این میان، نبود خرید استراتژیک در فرآیند تأمین دارو، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین کاستی‌ها، می‌تواند چالش‌های جدی در تأمین داروهای حیاتی، کاهش کیفیت داروها و افزایش هزینه‌ها به همراه داشته باشد. این مشکل به‌ویژه در کشورهای درحال‌توسعه و همچنین در کشورهای تحریم شده نظیر ایران، اهمیت دوچندان دارد. پیشتر زنجیره تأمین دارو در کشور با مشکلات مختلفی مواجه بود که ریشه‌های بسیاری از آن به نبود سیاست‌های استراتژیک در خرید دارو بازمی‌گشت. این مسئله، به‌طور خاص، در شرایط بحرانی مانند پاندمی‌ها یا بحران‌های اقتصادی خود را نشان می‌دهد، جایی که کمبود دارو می‌تواند عواقب جدی‌تری به دنبال داشته باشد اما خوشبختانه مطابق اظهارات مشاور رئیس سازمان غذا و دارو پس از وقوع جنگ، اقداماتی همچون رصد موجودی دارو و تجهیزات پزشکی، بررسی ذخایر استراتژیک، هماهنگی با شرکت‌های تولیدکننده، واردکننده و پخش، و فعال‌سازی مسیرهای مختلف تأمین و توزیع انجام شد. نظام توزیع نیز بر اساس بازنگری در جمعیت‌های شناور و مناطق پرمسافر، به‌روزرسانی شد تا پاسخگویی سریع‌تر به افزایش تقاضا ممکن شود. داروهای بیماران خاص و مزمن مانند انسولین، داروهای شیمی‌درمانی، صرع و سایر داروهای تخصصی، به‌صورت هدفمند و بر اساس نظام سهمیه‌بندی هوشمند توزیع شد. به بیماران نیز توصیه شد صرفا داروی موردنیاز را تهیه کنند تا عدالت در دسترسی حفظ و کمبود مصنوعی ایجاد نشود و خوشبختانه با کمبودی نیز مواجه نشدیم.»
ضرورت ذخیره استراتژیک
این فعال حوزه دارو در ادامه ذخیره استراتژیک دارو را ازجمله تدابیر مهم در شرایط بحرانی کشور دانسته و عنوان می‌کند: «این ذخیره را کشورها برای تأمین نیازهای دارویی خود در شرایط اضطراری و بحرانی اتخاذ می‌کنند؛ سیاست‌هایی که شامل ذخیره‌سازی، تولید محلی یا انجام توافقات بین‌المللی برای واردات و تأمین دارو می‌شود. اغلب دولت‌ها برای مقابله با بروز بحران‌هایی چون درگیری منطقه‌ای، افزایش نابسامانی اقتصادی و حتی همه‌گیری یک نوع بیماری خاص و… به دنبال آن هستند تا بتوانند از پس مدیریت حوزه سلامت کشور خود بر‌بیایند؛ چراکه در زمان بروز چنین مسائلی، اغلب کشورها به دنبال تأمین نیازهای خود هستند و کمتر به صادرات دارو می‌پردازند. اتفاقی که در دوره کرونا رخ داد و دیدیم که چطور تمام کشورها حتی نسبت به صادرات مکمل‌های دارویی که می‌توانست به کاهش علائم و عوارض بیماری کمک کند نیز اقدام نمی‌کردند. اهمیت موضوع ذخیره استراتژیک دارو در کشور تا حدی است که قانون‌گذار این موضوع را در برنامه هفتم توسعه نیز در نظر گرفته است. در بند «الف» ماده ۷۱ گزارش کمیسیون لایحه برنامه هفتم دراین‌باره آمده است: در طول اجرای این برنامه، برای اطمینان از تأمین پایدار ذخایر راهبردی باکیفیت دارو، پیش‌بینی و پیشگیری از کمبود دارو و کاهش سهم واردات فوریتی از تأمین نیاز کشور «سازمان غذا و دارو با همکاری دستگاه‌های اجرایی مربوط مکلف است تا پایان سال اول اجرای برنامه، به‌گونه‌ای تنظیم‌گری کند که ذخایر راهبردی دارو و تجهیزات مصرفی پزشکی باکیفیت به میزان حداقل ۶ ماه نیاز کشور با اولویت تولید داخلی و واردات رسمی تأمین باشد. دولت مکلف است از طریق دستگاه‌های مربوط منابع موردنیاز را در بودجه‌های سنواتی پیش‌بینی کرده و در اختیار سازمان غذا و دارو قرار دهد.»
ناصری خاطرنشان می‌کند: «داشتن ذخیره استراتژیک موضوع مهمی است که با توجه به شرایط خاص کشور ما و مواجهه با تهدیدهای طبیعی و غیرطبیعی مختلف، باید موردتوجه قرار گیرد تا نظام دارویی در مقابل تکانه‌های مختلف تاب‌آوری مطلوب‌تری داشته باشد. البته در این زمینه باید موضوع ذخیره استراتژیک دارو را از دپوی دارو در شرکت‌های پخش –که معمولا دو ماه است- از هم تفکیک کرد. ذخیره استراتژیک دارو یک موضوع حاکمیتی است که دولت‌ها با ابزارهای مختلف به آن می‌پردازند. این موضوع معمولا با دو راهکار می‌تواند به شکل مطلوب حاصل شود که یکی از آن‌ها سیاست‌گذاری مناسب و ابزارهای موجود نهادهای بالادست و دیگری استفاده از ابزارهای حاکمیتی مناسب مانند هلال‌احمر است. در حال حاضر در کشور ما برای تأمین ذخیره استراتژیک دارو از ظرفیت توزیع با نظارت سازمان غذا و دارو استفاده می‌شود. از نکات دیگری که باید در تأمین مناسب ذخیره استراتژیک دارو مدنظر قرار گیرد، موضوع اصلاح پروتکل‌های درمانی است که باید موردتوجه قرار گیرد. به‌علاوه دسترسی تولیدکنندگان به منابع مالی کافی و نقدینگی مطلوب برای تأمین نهاده‌های تولید موضوعی است که می‌تواند در ایجاد ذخایر مطلوب استراتژیک دارو مؤثر باشد.»
کمبودهای احتمالی از هم‌اکنون شناسایی شوند
آن‌طور که صدرا ندیمی پرشکوهی، داروساز و دستیار تخصصی گروه اقتصاد و مدیریت دارو دانشگاه علوم پزشکی تهران در یادداشتی مطرح کرده، از ماه‌های پایانی سال گذشته، تخصیص ارز دارو، اعم از ترجیحی و توافقی، توسط بانک مرکزی با کندی قابل‌توجهی صورت گرفته و حتی در مواردی متوقف‌شده است. این مسئله تا آنجا پیش رفت که رئیس‌کل بانک مرکزی جهت ارائه توضیحات به کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی فراخوانده شد و نمایندگان نیز از پاسخ‌های وی قانع نشدند و این شرایط می‌طلبید تا همکاری بهتری میان بانک مرکزی و وزارت بهداشت صورت گیرد تا کمبودهای گذشته و نارضایتی کمیسیون بهداشت مجلس را جهت تأمین بهتر دارو برطرف نماید. با توجه به شرایط جنگی روزهای گذشته، جهت تأمین سریع داروهای ضروری و مطالبه تأمین‌کنندگان خارجی جهت تسویه بدهی‌های قبلی، سیاست‌گذاری جدیدی صورت پذیرفت و سازمان غذا و دارو در مرحله اول ترخیص‌های با حداقل اسناد را در اولویت قرار داد و تخصیص ارز کافی جهت تسویه مطالبات گذشته به سیستم تزریق شد و در مرحله دوم زمینه ثبت سفارش‌های جدید با شیوه پرداخت فوری انجام شد چراکه در شرایط بحرانی، تأمین‌کنندگان خارجی از تأمین به‌صورت اعتباری پرهیز نموده و بر تسویه فوری تأکیددارند.
این صاحب‌نظر هشدار داده است که با توجه به‌احتمال وقوع دوباره جنگ، داروهای اورژانسی، آنتی‌بیوتیک‌ها، بیهوش کننده‌ها و انواع سرم ازجمله ضروری‌ترین داروها در شرایط بحرانی محسوب می‌شوند و بهتر است ضمن بررسی وضعیت موجودی کنونی و پیش‌بینی تقاضا سناریوهای مختلف تأمین شرکت‌ها (با توجه به منابع متفاوت تأمین و شرایط هرکدام) نیز بررسی‌شده و کمبودهای احتمالی از هم‌اکنون شناسایی شوند. به‌علاوه، انسولین‌ها، اسپری‌های تنفسی، داروهای بیماران خاص، هموفیلی، تالاسمی، سرطان و… نیز بایستی موردتوجه ویژه قرارگرفته و ذخایر کافی با هماهنگی شرکت‌های تأمین‌کننده در کشور ایجاد شود. در خصوص اقلام وارداتی از موارد مذکور، اعطای سهمیه واردات به شرکت‌های تأمین‌کننده جهت سفارش‌گذاری به مقدار کافی بایستی در دستور کار قرار گیرد. همچنین برای برخی از داروها، همچون داروهای ضد سل و مالاریا در نواحی اندمیک، می‌توان در صورت لزوم از ظرفیت سازمان جهانی بهداشت جهت تأمین آن‌ها استفاده نمود.
همچنان باید آماده بود و مشکلات در حوزه تأمین دارو را برطرف کرد
سیامک افاضلی نیز در قامت استراتژیست دارویی تأکید می‌کند، باید همچنان برای بروز هر نوع حادثه‌ای آماده بود و پیش از هر رخدادی نظیر جنگ، مشکلات در حوزه تأمین و توزیع دارو را برطرف کرد. ناظر بر اظهارات این استراتژیست دارویی، «یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها در تأمین دارو در ایران، تحریم‌های اقتصادی است که تأثیر مستقیمی بر واردات دارو و تجهیزات پزشکی دارد. تحریم‌ها باعث شده‌اند که ایران نتواند به‌راحتی از منابع خارجی برای تأمین داروهای موردنیاز خود استفاده کند. نبود خرید استراتژیک در این زمینه، تأمین داروهای حیاتی را در مواقع بحران به‌شدت تحت تأثیر قرار خواهد داد. همچنین در بسیاری از موارد ایران با کمبود داروهای نادر و تخصصی روبهرو است که اگر پیش‌بینی دقیقی برای خرید صورت نپذیرد، تأمین آن‌ها با مشکلات زیادی مواجه خواهد شد. از سوی دیگر در بسیاری از موارد، داروهایی که نیاز به نگهداری خاص دارند و باید در مقادیر محدودتری خریداری شوند، به‌طور نامناسب مدیریت می‌شوند. این امر منجر به کمبود و درعین‌حال اضافات دارویی می‌شود که هزینه‌ها را افزایش می‌دهد و نداشتن پیش‌بینی دقیق از تقاضای بازار و نیازهای دارویی، باعث می‌شود که در مواقعی داروهای موردنیاز موجود نباشند و در مواقع دیگر، داروهای اضافی انبار شوند که به ضرر سیستم تأمین و توزیع دارو می‌شود. در بسیاری از موارد، کمبود داروها و مشکلات ناشی از تأمین داروهای ضروری می‌تواند منجر به بحران‌های بهداشتی در کشور شود. برای مثال، در دوران شیوع بیماری‌ها، اگر پیش‌بینی‌های لازم برای تأمین واکسن‌ها، داروهای درمانی و تجهیزات پزشکی نادیده گرفته شود، این امر می‌تواند به از دست دادن جان بیماران و افزایش تعداد موارد مرگ‌ومیر منجر شود. همچنین در مواقعی که داروهای تخصصی نایاب شوند، دسترسی بیماران به درمان‌های ضروری محدود خواهد شد، که تأثیرات جدی بر سلامت عمومی خواهد گذاشت. براین اساس با توجه به شرایط خاص کشور یکی از مهم‌ترین مأموریت‌های دولت در این وضعیت، اطمینان از تأمین کالاهای اساسی ازجمله دارو و تجهیزات پزشکی ضروری برای عموم جامعه است.»
بنابراین دارو به‌عنوان یک کالای استراتژیک از حساسیت‌های خاص خود برخوردار بوده و هرگونه سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی، نوسان‌پذیری، تغییر و دگرگونی مؤثر بر تأمین و تهیه آن با واکنش‌های بسیار شدیدی از سوی عموم مردم مواجه خواهد شد و از سوی دیگر دست‌اندازها و چالش‌های بلند و ناگواری را پیش‌روی برنامه‌های اجرایی مسئولان ذی‌صلاح و برنامه‌ریزان سطح بالای جامعه ایجاد خواهد کرد که ناخودآگاه تحقق اهداف غایی را که همان تضمین سلامت جامعه است دشوار خواهد ساخت.
هیچ بیماری در جنگ دوازده‌روزه بدون دارو نماند
افاضلی عنوان می‌کند: «گاه پس از وقوع برخی رخداد‌ها نظیر پاندمی کرونا شهروندان برای تهیه ساده‌ترین داروهای حیاتی، هرروز در صف داروخانه‌ها ساعت‌ها معطل بودند و حتی دسترسی به سرم، آنتی‌بیوتیک یا داروی صرع به چالشی ملی بدل شده بود؛ بحرانی که شاید بیشتر از آنکه حاصل تحریم باشد، نتیجه مستقیم سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری معیوب در بهداشت و درمان و صنعت دارو بود. خوشبختانه در جریان جنگ دوازده‌روزه برنامه‌ریزی خوبی صورت گرفت و هیچ بیماری بدون دارو نماند و خدمات دارویی متوقف نشد. اگرچه صنعت دارو با انبوهی از مشکلات ساختاری، اقتصادی و مدیریتی دست‌به‌گریبان است و نحوه قیمت‌گذاری، تخصیص رانتی ارز، بی‌انگیزگی تولیدکننده، انفعال سازمان غذاودارو و بی‌برنامگی در تحقیق و توسعه، همگی تصویر نامطلوبی از وضعیت نظام سلامت را عیان کرده، اما وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو در دوازده روز بحرانی، منتهای همت و تلاش خود را به‌کار گرفتند که این اتفاقات به‌نحو مناسبی مدیریت شود.»
دکتر بهمن صبور، رئیس انجمن داروسازان تهران در گفت‌وگو با خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم با اشاره به تشکیل کمیته رصد دارو در وزارت بهداشت از زمان آغاز تجاوز رژیم صهیونیستی به کشورمان گفته است: بلافاصله بعد از حوادث اخیر، کمیته رصد دارو در وزارت بهداشت تشکیل و جلسات به‌صورت منظم و روزانه برگزار شد و شرایط دارو تحت رصد قرار گرفت. در این مدت شرکت‌های پخش دارویی نیز به‌طور مستمر به داروخانه‌ها مراجعه کرده، تدارکات دارو را به‌خوبی انجام دادند و در حوزه ارائه خدمات دارویی استان تهران کار به‌خوبی مدیریت شد که باعث شد بیماری بدون دارو نماند؛ اگرچه ممکن است در برخی مناطق تعداد داروخانه‌ها نسبت به جمعیت کم بوده باشد اما جریان خدمات دارویی متوقف نشد و وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو تمام تلاش خود را انجام دادند که این اتفاقات به‌نحو مناسبی مدیریت شود.
عضو هیئت‌مدیره انجمن داروسازان ایران و کمیته رصد دارو درباره نحوه نظارت بر فعالیت داروخانه‌ها در این ایام نیز بیان کرده است: نظارت‌های سازمان و معاونت‌های غذا و دارو بر اساس سامانه‌های موجود به‌خوبی انجام و فعالیت داروخانه‌ها رصد و ارزیابی شد و برای داروخانه‌هایی که در این ایام طبق قانون می‌توانستند تعطیل باشند نیز سیاست‌های تشویقی در نظر گرفته شد تا فعالیت خود را ادامه دهند.
وی با ابراز اینکه در حوزه پرداخت مطالبات داروخانه نیز در این ایام اتفاقات خوبی رقم خورد، تصریح کرده است: در هفته اخیر سازمان تأمین اجتماعی و بیمه سلامت تمام مطالبات مربوط به سهم پایه خود را تا پایان سال ۱۴۰۳ تسویه کردند، همچنین مطالبات دارویار تأمین اجتماعی و بیمه سلامت تا بهمن ۱۴۰۳ پرداخت شد که به بهبود چرخه نقدینگی داروخانه‌ها و به دلگرمی همکاران و بهبود خدمات دارویی کمک کرد.
محمد هاشمی، مشاور رئیس سازمان غذا و دارو نیز با اشاره به تشدید نظارت بر زنجیره تأمین دارو در هنگام حملات رژیم صهیونیستی به کشور، نحوه مدیریت بازار دارویی کشور در ۱۲ روز اخیر را تشریح کرده است.
او اظهار کرده است: سازمان غذا و دارو از مدت‌ها پیش سناریوهای بحرانی را بررسی و آمادگی برای مواجهه با شرایط ویژه را در دستور کار قرار داده بود. با آغاز حملات و شکل‌گیری فضای جنگی، ستاد مدیریت بحران در سازمان به‌سرعت فعال شد. در نخستین ساعات، ارتباط با معاونت‌های غذا و دارو دانشگاه‌های علوم پزشکی سراسر کشور از طریق ویدئوکنفرانس برقرار و الزامات آمادگی ابلاغ شد.
به گفته او، همزمان، بازدیدهای میدانی مستمر توسط رئیس سازمان غذا و دارو و مدیران کل حوزه‌های تجهیزات پزشکی، دارو، مکمل، شیرخشک و سایر حوزه‌های مرتبط از داروخانه‌ها، شرکت‌های تولیدی، انبارها و مراکز پخش صورت گرفت. این بازدیدها نقش مهمی در شناسایی سریع گلوگاه‌ها، اطمینان از موجودی اقلام حیاتی، تسهیل تصمیم‌گیری‌های فوری و ایجاد انگیزه در میان فعالان زنجیره تأمین ایفا کرد. حضور مدیران ارشد در میدان، ضمن افزایش هماهنگی، موجب اطمینان‌بخشی عمومی و سرعت‌بخشی به اقدامات اجرایی شد و توزیع دارو با وجود شرایط ویژه به‌صورت منظم، مستمر و بدون وقفه انجام شد. برنامه‌های توزیعی با همکاری شرکت‌های پخش و دانشگاه‌های علوم پزشکی به‌روزرسانی شد و داروهای حیاتی و ضروری در اولویت قرار گرفتند. در استان‌هایی که با افزایش تقاضا مواجه بودند، موجودی دارو از انبارهای مرکزی یا ذخایر استراتژیک منتقل شد تا کمبودی ایجاد نشود.
source