ما در دوره‌ای زندگی می‌کنیم که دیگر نمی‌توانیم معادن را به شیوه‌های سنتی مدیریت کنیم؛ روش‌های منسوخ و ناکارآمدی که نه‌تنها منابع ما را به هدر می‌دهند، بلکه هزینه‌های سنگین محیط‌زیستی، اقتصادی و اجتماعی بر کشور تحمیل کرده‌اند. معادن ما سال‌ها تحت سلطه شیوه‌های استخراج پرهزینه و غیرکارآمد قرار گرفته‌اند، بدون اینکه بهینه‌سازی فرآیندها و توسعه فناوری‌های جدید در دستور کار قرار گیرد این مساله نه‌تنها بهره‌وری را کاهش داده بلکه باعث شده تا برخی منابع ارزشمند، قبل از استخراج صحیح، هدر بروند یا بدون پردازش کافی روانه بازار شوند.
اما آیا واقعاً نمی‌توان این صنعت را بازتعریف کرد؟ آیا محکوم به ادامه مسیر اشتباه گذشته هستیم؟ پاسخ روشن است می‌توانیم و باید. ورود فناوری‌های مدرن مثل هوش مصنوعی، رباتیک، تجزیه‌و‌تحلیل داده‌های پیشرفته و فرآیندهای استخراج کم‌هزینه و زیست‌محیطی ضروری است امروز جهان به سمت استفاده از تکنیک‌های هوشمند مثل «استخراج بدون دخالت مستقیم نیروی انسانی» حرکت کرده است، اما در کشور ما هنوز با روش‌های چند دهه پیش در حال استخراج هستیم.
بر اساس آخرین آمار، در سال ۱۴۰۰ تعداد کل معادن کشور ۱۰ هزار و ۱۷۰ معدن بوده است که از این تعداد ۶ هزار و ۸۶۱ معدن فعال و ۳ هزار و ۳۰۹ معدن غیرفعال هستند همچنین، معادن شن و ماسه با ۱۶۱۶ معدن بیشترین تعداد را در میان انواع معادن کشور دارند، در حالی که سنگ‌های تزئینی با ۸۴۶ معدن و سنگ لاشه با ۷۸۳ معدن در رتبه‌های بعدی قرار دارند ایران دارای ۶۸ نوع ماده معدنی مختلف است و ذخایر اثبات‌شده سنگ آهن کشور ۲.۷ میلیارد تن (معادل ۰.۸ درصد کل ذخایر جهان) برآورد شده است. همچنین، ذخایر سنگ معدن مس ۲.۶ میلیارد تن (معادل ۰.۴ درصد از ذخایر جهانی) و ذخایر روی ۱۱ میلیون تن (معادل ۴ درصد از ذخایر جهانی) تخمین زده شده‌اند.
این آمار نشان می‌دهد که ظرفیت معدنی کشور بسیار گسترده است، اما بهره‌برداری از این منابع همچنان با چالش‌های مدیریتی، فناوری و زیست‌محیطی روبه‌رو است بدون داشتن اطلاعات صحیح، نمی‌توان تصمیم‌گیری‌های درست داشت یک نمونه موفق از این تحول را می‌توان در کشورهای معدنی پیشرو دنیا مشاهده کرد؛ جایی که با استفاده از فناوری‌های پیشرفته، توانسته‌اند هزینه‌های استخراج را کاهش داده و میزان هدررفت مواد معدنی را به حداقل برسانند. برای مثال، در برخی کشورها میزان بازیابی منابع معدنی از سنگ‌های استخراج‌شده تا ۹۰٪ افزایش یافته است، در حالی‌که در کشور ما این رقم بسیار پایین‌تر است و بخش زیادی از مواد استخراج‌شده، بدون پردازش کافی و به شکل خام صادر می‌شود این تنها به معنای هدر دادن ثروت ملی نیست، بلکه باعث از دست دادن فرصت‌های اشتغال، فناوری و سرمایه‌گذاری نیز می‌شود.
سیاست‌گذاری‌های نادرست نیز مزید بر علت شده‌اند بسیاری از معادن، بدون نظارت کافی و بدون رویکرد توسعه‌محور، فقط به استخراج بی‌رویه مواد اولیه پرداخته‌اند سوال اینجاست چرا هنوز زیرساخت‌های فناوری مناسب برای توسعه این صنعت فراهم نشده است؟ چرا همچنان سرمایه‌گذاری در فناوری‌های معدنی محدود مانده و تنها تعداد انگشت‌شماری از مراکز تحقیقاتی به این حوزه توجه دارند؟ این بی‌توجهی در نهایت باعث شده تا نه‌تنها معادن به نقطه اشباع و کاهش بهره‌وری برسند، بلکه بحران‌های محیط‌زیستی نیز بر کشور تحمیل شوند.
بر اساس تحلیل‌های تخصصی، صنعت معدن ایران با چالش‌های متعددی روبه‌رو است که شامل کمبود زیرساخت‌های فناورانه، ناکارآمدی نظام اداری و محدودیت‌های سرمایه‌گذاری می‌شود همچنین، روند توسعه این صنعت کند بوده و همچنان تحت مدیریت شرکت‌های دولتی قرار دارد، که باعث کاهش بهره‌وری و نوآوری شده است.
یکی از راهکارهای کلیدی برای بازتعریف معادن، هوشمندسازی فرآیندهای استخراج و مدیریت منابع است استفاده از فناوری‌هایی مانند هوش مصنوعی، رباتیک و تحلیل داده‌های پیشرفته می‌تواند بهره‌وری را افزایش داده و هزینه‌های استخراج را کاهش دهد علاوه بر این، مدیریت بهینه آب در فرآیندهای معدنکاری و کاهش اثرات زیست‌محیطی از جمله پیشران‌های راهبردی برای توسعه پایدار این صنعت محسوب می‌شوند.
در سطح بین‌المللی، کشورهایی که به سمت استخراج هوشمند و پردازش پیشرفته مواد معدنی حرکت کرده‌اند، توانسته‌اند میزان بازیابی منابع معدنی را تا ۹۰٪ افزایش دهند، در حالی‌که در ایران این رقم بسیار پایین‌تر است این نشان می‌دهد که بدون سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین، معادن کشور همچنان با هدررفت منابع و کاهش رقابت‌پذیری مواجه خواهند بود.
برای بازتعریف معادن، باید زیرساخت‌های فناورانه توسعه یابد، تحقیق و توسعه حمایت شود و روش‌های نوین استخراج مورد استفاده قرار گیرد. در غیر این صورت، نه‌تنها امکان بهره‌برداری بهینه از معادن فراهم نمی‌شود، بلکه به‌زودی با چالش‌های جدی‌تری روبه‌رو خواهیم شد؛ از تعطیلی معادن گرفته تا افزایش هزینه‌های بازیابی زیست‌محیطی و کاهش رقابت‌پذیری در بازارهای بین‌المللی.
source