عباس عراقچی، وزیر خارجه صبح شنبه ۲۰ اردیبهشت و یک روز پیش از آغاز دور جدیدی از مذاکرات غیرمستقیم میان ایران و ایالات متحده در مسقط، پایتخت عمان راهی عربستان سعودی خواهدشد.

دومین دیدار رسمی و دوجانبه عراقچی از ریاض در میانه شرایط نسبتا متفاوتی انجام خواهدشد. سفر اول او در تاریخ ۱۸ مهر ۱۴۰۳ (۹ اکتبر ۲۰۲۴) انجام شد، در جریان آن سفر، وزیر خارجه ایران با فیصل بن فرحان، وزیر امور خارجه و محمد بن سلمان، ولیعهد و رئیس شورای وزیران عربستان سعودی، ملاقات کرد. محور اصلی این دیدارها، بررسی تحولات منطقه‌ای، به‌ویژه در خصوص غزه و لبنان و تلاش برای توقف درگیری‌ها و ارسال کمک‌های بشردوستانه به منطقه جنگ‌زده غزه بود.

سید عباس عراقچی پس از دیدارهای چندساعته با مقام‌های ارشد سعودی در حساب کاربری خود در شبکه ایکس نوشت: «جغرافیا همواره ما را همسایه نگاه می دارد و ایمان، همواره ما را برادر قرار می دهد. ایران و عربستان با هم می توانند امنیت و ثبات را برای منطقه به ارمغان آورند و این نیازمند سطح بالاتری از اراده سیاسی است. خوشحالم که امروز اولین گام ها در یک مسیر طولانی را با همتای سعودی خود برداشتیم.»

در چندماه گذشته همزمان با تداوم حملات رژیم اسرائیل به نوار غزه، تماس‌های مقام‌های ارشد کشورهای اسلامی با یکدیگر هم ادامه داشته و در چند نوبت نشست های سران کشورهای عربی و اسلامی برگزار شده است. جنگ در غزه و ضرورت همصدایی کشورهای عربی و اسلامی در مقابل تجاوزات رژیم صهیونیستی به موضوع ثابت گفت و گوهای مقام‌های ایرانی و سعودی نیز تبدیل شده است.

سید عباس عراقچی وزیر امور خارجه کشورمان روز چهارشنبه ۲۳ آبان در پُستی که به زبان عربی در صفحه شخصی خود و در شبکه اجتماعی ایکس منتشر کرد با اشاره به دیدار مجدد با ولیعهد عربستان سعودی نوشت: «دومین دیدار با محمد بن سلمان طی حدود یک ماه گذشته، در حاشیه اجلاس سران کشورهای عربی و اسلامی در ریاض. من همچنین با چندین همتای خود گفت وگوهایی داشتم. نگرانی ها و منافع مشترک وجود دارد، همه ما اهمیت همکاری و هماهنگی در رویارویی با چالش های مهم در منطقه را درک می کنیم. توافق کردیم که گفت‌وگوی منطقه‌ای یک گزینه نیست، بلکه یک الزام است.»

پرونده تداوم جنگ در غزه و طرح موضوعاتی از سوی رئیس جمهور آمریکا برای کوچ اجباری ساکنان غزه به سایر کشورها، بار دیگر در پنجشنبه ۱۶ اسفند عراقچی را به منظور شرکت در نشست وزرای خارجه سازمان همکاری‌های اسلامی عازم جده کرد. این نشست به پیشنهاد ایران و با موضوع غزه در مقر سازمان همکاری‌های اسلامی (OIC) منعقد شد.

حاشیه این اجلاس فرصتی را برای دیدار مجدد وزرای خارجه ایران و عربستان سعودی، سیدعباس عراقچی و فیصل بن فرحان فراهم کرد. طرفین در این دیدار وضعیت روابط دوجانبه ایران – عربستان را بررسی کرده و بر عزم دو کشور برای پیشبرد هدف مشترک توسعه مناسبات در همه عرصه‌ها صحه گذاشتند.

جدا از رفت و آمدهای میان وزرای خارجه ایران و عربستان سعودی آنچه نشان از عزم جدی دو کشور در توسعه رابطه در مسیری متفاوت داشت سفر وزیر دفاع عربستان سعودی به تهران بود.

خالد بن سلمان آل سعود، وزیر دفاع عربستان در تاریخ ۲۸ فروردین ماه در راس یک هیات عالیرتبه وارد تهران شد. سفر خالد بن سلمان وزیر دفاع عربستان دومین سفر مقام ارشد دفاعی این کشور به ایران محسوب می‌شد. او در این سفر علاوه بر رئیس ستاد کل نیروهای مسلح و دیگر مقامات ارشد سیاسی و امنیتی کشور با مقام معظم رهبری نیز دیدار داشت و نامه‌ای را از سوی پادشاه این کشور به ایشان تقدیم کرد.

توسعه مناسبات دفاعی و همکاری‌های منطقه‌ای برای تقویت صلح و ثبات در منطقه و همچنین مبارزه با تروریسم از جمله محورهای گفتگوی دو مقام ارشد دفاعی ایران و عربستان در جریان این سفر عنوان شد.

با آغاز دورهای مذاکراتی ایران و آمریکا در مسقط و رم، وزیر خارجه ایران در قالب یک دیپلماسی پویا و راهبرد جدید در زمین مذاکرات برای رفع تحریم، اطلاع رسانی به بازیگران مهم منطقه ای و فرامنطقه ای درباره چند و چون پیشرفت این رایزنی‌ها را آغاز کرد. در همین راستا، وزیر خارجه در تاریخ ۲۵ فروردین ماه در تماس تلفنی با فیصل بن فرحان، وزیر امور خارجه عربستان را از روند گفت وگوهای غیرمستقیم اخیر میان ایران و آمریکا در مسقط مطلع کرد.

فیصل بن فرحان ضمن قدردانی از اطلاع‌رسانی همتای ایرانی در این خصوص و استقبال از روند گفت وگوها، ابراز امیدواری کرد که این مذاکرات منجر به نتیجه مطلوب برای ایران و کل منطقه شود.

همزمان با آغاز گفت و گوهای زنجیره ای ایران و آمریکا در مسقط و رم، گمانه زنی هایی نیز در سطح رسانه ای مبنی بر تمایل ریاض برای میزبانی از این مذاکرات مطرح شد؛ گمانه زنی هایی که هرچند از سوی مقام های سعودی تایید نشد اما با ابراز تمایل و تلاش ریاض برای کاهش تنش میان تهران و واشنگتن همخوان است.

بسیاری از کارشناسان و تحلیل گران معتقدند که رویکرد ریاض نسبت به توافق ایران و آمریکا نسبت به دولت اول ترامپ و زمانی که برجام توافقی تازه تحصیل شده بود تغییر کرده است. عربستان با فاصله گرفتن از سیاست خارجی تهاجمی و تمرکز بر توسعه اقتصادی، به ثبات و پایداری در منطقه بیش از پیش اهمیت می دهد و همزمان علیرغم حفظ رابطه استراتژیک با ایالات متحده در حال تجدید نظر نسبی در سیاست خرید امنیت از بازیگران فرامنطقه ای است.

شاه کلید سخنان وزیر خارجه و دیگر مقام های ایرانی در چند ماه گذشته از آغاز به کار دولت چهاردهم تاکید بر اولویت بخشی به سیاست حسن همسایگی بوده است، چنانچه عراقچی در دیدار با ولیعهد جوان عربستان نیز پیگیری این مسیر را سیاست قطعی دولت چهاردهم دانست و خاطرنشان کرد: ادامه سیاست گسترش‌ روابط با همسایگان به منظور تقویت ثبات، امنیت و رفاه منطقه‌ای و افزایش همکاری های اقتصادی با کشورهای منطقه، از اولویتهای جدی تهران است.

در زمینه روابط دوجانبه و چندجانبه ایران و عربستان، به وضوح می‌توان مشاهده کرد که تهران و ریاض تصمیم به آغاز دوره‌ای جدید از همکاری‌ها گرفته‌اند و در تلاش هستند تا از گذشته‌ای که با رکود و قطع روابط همراه بود، فاصله بگیرند. این تغییر رویکرد به‌ ویژه در دو سال اخیر، از مارس ۲۰۲۳ به بعد، به وضوح مشخص شده است.

در حالی که سیاست ایران همواره بر توسعه مناسبات با همسایگان متمرکز بوده و بارها اعلام کرده که برای همکاری و نزدیکی با کشورهای منطقه آماده است، عربستان سعودی نیز با نگاهی نو به مسائل منطقه و از طریق گسترش روابط با همسایگان، به اولویت‌بخشی به جنبه‌های اقتصادی و توسعه‌ای توجه کرده و این رویکرد مشترک باعث شده تا ایران و عربستان با درک یکسانی نسبت به اهمیت توسعه روابط، همکاری‌های خود را پیش ببرند.

دومین سفر دوجانبه عراقچی به ریاض در حالی انجام می شود که براساس برنامه ریزی های صورت گرفته دونالد ترامپ، رئیس جمهور ایالات متحده سفر منطقه ای خود به غرب آسیا را از روز سه شنبه ۲۳ اردیبهشت ماه آغاز خواهد کرد. همزمان با مهیا شدن عربستان و دیگر کشورهای منطقه برای میزبانی از رئیس جمهور آمریکا، خبرگزاری آسوشییتدپرس در گزارشی ادعا کرد که ترامپ قصد دارد در جریان این سفر تغییر نام خلیج فارس به نام جعلی «خلیج عربی» را اعلام کند. اقدامی که با واکنش تند وزیر خارجه ایران روبه رو شد و افکار عمومی ایرانیان در داخل و خارج از کشور چنان به محکومیت این اقدام احتمالی پرداختند که رئیس جمهور آمریکا در یک نشست خبری اعلام کرد تصمیمی در این خصوص نگرفته و تمایل ندارد احساسات دیگران را جریحه دار کند.

سفر عراقچی به ریاض با تشدید تنش میان پاکستان و هند همزمان شده و مقام های ایرانی و سعودی هر دو در جریان سفر به اسلام آباد و دهلی و دیدار با مقام های دو کشور درگیر، طرفین را به خویشتن داری و پرهیز از تشدید تنش دعوت کردند.

در مجموع می‌توان محورهای رایزنی عراقچی در ریاض را متمرکز بر چند محور دانست: اطلاع رسانی درباره چند و چون مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا و مشخص کردن خط قرمزها و نقاط قابل انعطاف، تلاش برای اعمال فشار بر رژیم اسرائیل برای متوقف کردن جنگ در غزه، تمرکز بر وادارسازی آمریکا برای اعمال فشار بر شخص نتانیاهو به منظور ارسال کالاهای بشردوستانه به داخل باریکه محصور غزه، بیان اولویت های تهران در سه پرونده قطور لبنان، سوریه و یمن و هشدار درباره تبعات هرگونه ماجراجویی نظامی اسرائیل یا آمریکا در مواجه با ایران.