فصل اقتصاد – سامان شفیعی * صنعت گاز کشور این روزها چالش‌‌‌های متعددی را پیش روی خود می‌‌‌بیند؛ چالش‌‌‌هایی که دیگر نمی‌توان با رویاپردازی از کنارشان گذشت. شرایط منطقه‌‌‌ای و بین‌المللی آن‌‌‌چنان پیچیده شده که صادرات گاز، از یک فرصت به یک تهدید قابل‌توجه تبدیل شده است. نمونه قرارداد با امارات، درس‌‌‌های ارزنده‌‌‌ای برای سیاستگذاران به همراه داشت و نشان داد که حتی در شرایطی که منطق اقتصادی حکم به همکاری می‌دهد، عوامل سیاسی و رقابت‌‌‌های منطقه‌‌‌ای می‌توانند همه معادلات را برهم بزنند.
در مورد امارات، شارجه به دنبال کاهش وابستگی خود به گاز ابوظبی بود و این موضوع می‌توانست فرصت طلایی برای ایران باشد. اما فشارهای سیاسی و رقابت‌‌‌های درون‌‌‌امارتی در نهایت مانع از به ثمر رسیدن این همکاری شد. این تجربه نشان داد که نمی‌توان صرفا به امید قراردادهای صادراتی نشست و باید راهبرد جدیدی برای توسعه صنعت گاز در پیش گرفت. بازار جهانی گاز نیز دستخوش تحولات بزرگی شده است. توسعه فناوری‌‌‌های LNG، افزایش سهم انرژی‌‌‌های تجدیدپذیر در سبد انرژی جهانی و تغییر در الگوهای مصرف، همگی آینده صادرات گاز از طریق خط لوله را با ابهام روبه‌رو کرده‌‌‌اند. در چنین شرایطی، تکیه بر صادرات گاز خام می‌تواند ریسک‌‌‌های جدی برای اقتصاد کشور به همراه داشته باشد.
توسعه صنایع پایین‌‌‌دستی و به‌ویژه صنعت پتروشیمی می‌تواند راهگشای بسیاری از این چالش‌‌‌ها باشد. تبدیل گاز به محصولات پتروشیمی علاوه بر ایجاد ارزش افزوده بالاتر، اشتغال پایدار نیز به همراه خواهد داشت. این صنعت با ایجاد فرصت‌‌‌های شغلی برای نیروی کار متخصص، می‌تواند به توسعه سرمایه انسانی کشور نیز کمک کند. محصولات پتروشیمی در مقایسه با گاز خام، از انعطاف‌‌‌پذیری تجاری بالاتری برخوردارند و این موضوع به‌خصوص در شرایط تحریم اهمیت بیشتری می‌‌‌یابد. تنوع محصولات و گستردگی بازارهای هدف، امکان مانور بیشتری را در شرایط دشوار فراهم می‌کند. همچنین توسعه این صنعت می‌تواند به شکل‌‌‌گیری زنجیره‌‌‌ای از صنایع جانبی منجر شود که هر یک پتانسیل رشد و توسعه را دارند.
البته نباید از چالش‌‌‌های پیش روی توسعه صنعت پتروشیمی غافل شد. این مسیر نیازمند سرمایه‌گذاری کلان است و در شرایط فعلی اقتصاد کشور، تامین این سرمایه کار ساده‌‌‌ای نیست. دسترسی به دانش فنی و تکنولوژی پیشرفته نیز در شرایط تحریم می‌تواند دشوار باشد. از سوی دیگر، بازار محصولات پتروشیمی یک بازار به شدت رقابتی است و موفقیت در آن نیازمند توجه ویژه به کیفیت محصولات و بهینه‌‌‌سازی هزینه‌‌‌های تولید است.
با این حال، مزایای توسعه صنعت پتروشیمی به مراتب بیشتر از چالش‌‌‌های آن است. این صنعت می‌تواند آسیب‌‌‌پذیری کشور در برابر تحولات سیاسی منطقه را کاهش دهد و ضمن ایجاد ارزش افزوده بالاتر، به توسعه متوازن اقتصاد کشور کمک کند. توسعه این صنعت همچنین می‌تواند به تقویت ارتباط صنعت و دانشگاه و رشد فعالیت‌‌‌های تحقیق و توسعه منجر شود. زمان آن رسیده که به جای رویاپردازی درباره تبدیل شدن به هاب انرژی منطقه، به توسعه واقعی و پایدار صنعت گاز با تمرکز بر ظرفیت‌‌‌های داخلی بیندیشیم.
اگرچه این تغییر مسیر در کوتاه‌‌‌مدت می‌تواند چالش‌‌‌برانگیز باشد، اما در بلندمدت منافع پایدارتری برای اقتصاد کشور به همراه خواهد داشت. موفقیت در این مسیر نیازمند عزم ملی و همکاری تمامی بخش‌‌‌های مرتبط است و تنها در این صورت است که می‌توانیم منافع این ثروت خدادادی را برای نسل‌‌‌های حال و آینده تضمین کنیم.
* کارشناس صنعت پتروشیمی
source