هوشمند سفیدی

آرمان امروز : در مقطعی به سر می‌بریم که قراراست دو انتخابات مهم و حساس در ۱۱ اسفندماه برگزار شود و ملت، نمایندگان خود را برای مجلس شورای اسلامی و مجلس خبرگان رهبری انتخاب کنند.

وجود جو انتخاباتی در کشور، فرصت گران بهایی است تا از ابعاد مختلف، نهاد انتخابات مورد علاقه و کنکاش قرار گیرد. یکی از این ابعاد کیفیت انتخاب توسط رأی‌دهندگان است؛ “رأی کیفی”،رأی آگاهانه است. در این یادداشت، ضمن تعریف رأی آگاهانه به شاخص های آن توجه می کنیم. رأی آگاهانه یعنی رأی مبتنی بر اراده و اختیار، مباحثه، گفت و گو و اطلاعات و آگاهی سیاسی رأی‌دهنده از مسائل و مواضع نامزد یا نامزدهای انتخابات در هنگام رأی‌گیری و عدم تأثیرپذیری از عوامل خارجی متقاعدساز.

رأی آگاهانه شاخص های زیادی دارد که برخی از مهمترین آن ها را می توان شامل: ابتنای بر توجه سیاسی، عدم تأثیرپذیری از عوامل خارجی متقاعدساز (عدم برانگیختگی)، اتکای به دانش سیاسی، ابتنای بر درک سیاسی، داوطلبانه و ارادی بودن (تبعی نبودن)، غیراحساسی بودن و اندیشیده شده و آینده نگر هستند.

برعکس اگر بخواهیم شاخص‌های رأی ناآگاهانه را معین کنیم، می توانیم از رأی غیر ارادی، مصلحتی و پوپولیستی، متأثربودن از عوامل خارجی متقاعدساز (رأی برانگیخته)، رأی بدون توجه سیاسی، رأی بدون اتکاء بر دانش سیاسی، رأی احساسی و عاطفی و رأی تبعی نام ببریم.

رفتار رأی دهی در جامعه مدنی، آگاهانه، مبتنی بر عقلانیت و خرد سیاسی و فعالانه است، در حالی که در جوامع توده وار، برانگیختگه، احساسی، پوپولیستی و غیرفعالانه است؛ اکثر صاحبنظران علوم سیاسی قبل از آنکه شاخص علمی و مقیاس شناسایی آگاهی سیاسی را ارائه کنند، به تجلیات وجود و یا نبود رأی آگاهانه متمرکزند و بعضاً آگاهی سیاسی را فاقد ویژگی اندازه گیری می دانند؛ آنان تجلیات رأی ناآگاهانه را عدم درک درست منافع شخصی، طبقاتی و ملی و فقدان آینده نگری و رفتار رأی دهی می دانند و برای رأی آگاهانه، ویژگی و شاخص هایی را مطرح کرده اند که عبارت هستند از: غیر پوپولیستی، شناخت ساز و کارهای انتخابات، محصول فضای انتخاباتی رقابتی رو در رویی مسالمت آمیز، ابتنای به دانش و اطلاعات سیاسی، رأی مبتنی بر عقلانیت، ابتنای به هوشیاری سیاسی، تکیه بر روحیه مشارکت جویی، آشنایی با حقوق شهروندی، اشراف به مواضع کاندیداها، ابتنای به تأمل و اندیشه، درک ارزش و اهمیت رأی و اثربخشی آن، وجود رسانه های آزاد، قدرت تشخیص مصالح عمومی، مواجهه انتقادی با کارگزاران قدرت، فرهنگ سیاسی مشارکتی و اندیشیده شده و آینده نگر.

اما “رأی دهنده آگاه”، فردی است: باسواد، دارای تحصیلات عالی، دارای بلوغ سیاسی، شهروند دموکرات (رأی آزادانه و مختارانه) و مسئول، دارای آگاهی سیاسی بالا، دارای فرهنگ سیاسی مشارکتی و دموکراتیک، اعم از دانش سیاسی بالا، درک سیاسی لازم و توجه سیاسی کافی و عدم تأثیرپذیری از عوامل متقاعدساز، و انسان خود انگیخته و تشکل مند. رأی دهی آگاهانه، پدیده ای نیست که به سهولت حادث شود، بلکه تحقق آن، وابسته به متغیرهای مستقل بسیاری است؛ از جمله متغیرهای مستقل آگاهی سیاسی بالا، فرهنگ سیاسی مشارکتی (مدنی)، برابری اجتماعی، تحزب و احزاب سیاسی آزاد، نظام رسانه ای آزاد، نظام سیاسی دموکراتیک، غلبه و تحقق جامعه مدنی در برابر جامعه توده وار، حاکمیت عقلانیت، توسعه تحصیلات و سطح سواد به مفهوم نوین، درجه بالای شهرنشینی و صنعتی شدن، جایگاه تعیین کننده طبقه متوسط به ویژه طبقه شهری و سایر شاخص ها، که بی تردید می توان به تعداد آن ها افزود.  پس، رأی آگاهانه محصول تحولات و دستاوردهای عدیده ای است که تحقق آن، منوط به تحقق هر یک از آنها است. ما زمانی می توانیم از «رأی آگاهانه» سخن بگوییم که رأی دهنده ضمن داشتن آگاهی سیاسی بالا و فرهنگ سیاسی مشارکتی، بتواند بر پایه عقلانیت و دوری از هیجان و احساس و به دور از هرگونه هراس و فشار آشکار یا پنهان و برانگیختگی، به نامزد مورد نظر خود رأی بدهد.