یاد گرفتن چهار عمل اصلی ریاضی در زبان عربی چندان مشکل نیست. چرا که مشترکات زبانی میان فارسی و عربی در این زمینه بسیار است. در این نوشته از مجله فرادرس قصد داریم بفهمیم چهار عمل اصلی ریاضی، یعنی «جمع، تفریق، ضرب و تقسیم» در زبان عربی به چه شکل مورد استفاده قرار می‌گیرد. پیش از توضیح درباره هر یک از آنها درباره مبحث اعداد در عربی صحبت می‌کنیم تا در درک مثال‌های موجود در متن به مشکل برنخوریم. در انتهای متن نیز تمرین‌های مربوط به این مبحث قرار دارد که به کمک آنها می‌فهمیم چه میزان از این مطلب را فهمیده و درک کرده‌ایم.

منظور از چهار عمل اصلی ریاضی چیست؟

پس از آنکه انسان‌ها توانستند به اعداد و منطق میان آنها دست پیدا کنند، نوبت به مبحث «حساب» در ریاضی رسید تا آنها را در تمدن یک قدم جلوتر ببرد. نخستین عمل اصلی ریاضی «جمع» است. با استفاده از آن می‌توانیم اعداد جمع بزنیم و از چند عدد تنها به یک عدد در مقیاس بزرگ‌تر برسیم.

در مقابل جمع عمل «تفریق» قرار می‌گیرد. در این عمل اصلی ریاضی، به دنبال ایجاد عددی بزرگ‌تری نیستیم بلکه می‌خواهیم عدد بزرگ‌تر را شکسته، مقدار مشخصی از آن کم کنیم تا به عددی کوچکتر برسیم.

با استفاده از عمل «ضرب» کار جمع بستن‌های چندگانه راحت شد. یعنی به جای آنکه دسته‌های چندتایی را یکی یکی بشماریم، آنها را با منطق ضرب در هم آمیخته و به عددی مشخص دست پیدا می‌کنیم. نقطه مقابل این عمل هم «تقسیم» نام دارد. یعنی با استفاده از تقسیم می‌توانیم درهم‌آمیختگی مقادیر مشخص را کم کرده و به تعداد دسته‌های مجزا تقسیم کنیم.

زبان ریاضی یک زبان بین‌المللی است که در هر جای دنیا به شکل یکسان به کار می‌رود و تغییری در روند استفاده از چهار عمل اصلی بر حسب کشورها ایجاد نمی‌شود. اگرچه نام این اعمال اصلی در زبان فارسی همگی ریشه در زبان عربی دارد، اما در خود زبان عربی از عناوین دیگری برای صحبت درباره آنها استفاده می‌شود. این کلمات عبارتند از «الجمع، الطرح، الضرب و القسمة».

قبل از آنکه بخواهیم به سراغ این کلمات و اصطلاحات مرتبط با آنها برویم، لازم است درباره اعداد اصلی در عربی و قواعد آنها کمی بیشتر بدانیم. در این صورت فهمیدن بیان چهار عملی اصلی به زبان عربی برای ما آسان‌تر می‌شود.

اعداد در عربی و قواعد مربوط به آن

بحث اعداد در عربی، یکی از بخش‌های چالش‌برانگیز این زبان برای آنهایی است که می‌خواهند آن را یاد بگیرند. در عربی مثل فارسی، عددها به دو دسته «اصلی» و «ترتیبی» تقسیم می‌شوند. تفاوت میان دو زبان وقتی برجسته می‌شود که بخواهیم «معدود» آنها را به کار ببریم. به کار بردن «معدود» در زبان فارسی راحت است و تابع هیچ قاعده‌ای نیست. اما قواعد معدود در عربی، همان قسمتی از زبان است که باید آن را با تکرار و تمرین یاد گرفت و تا آخر عمر آن را مرور کرد.

برای آنکه بررسی معدود در این نوشته راحت باشد، آن را به دسته‌های چندگانه تقسیم می‌کنیم. دسته اول مربوط به معدود اعداد ‌«یک و دو» است. برای معدود «سه تا ده» باید از قواعد دیگری استفاده کنیم که آن را هم به شکل جداگانه و همراه با مثال بررسی خواهیم کرد. «یازده تا ۲۰» سومین دسته‌ای است که قواعد معدودش را بررسی می‌کنیم. دسته آخر قواعد مرتبط با معدود «بیست تا ۱۰۰» است. برای واحدهای شمارش «هزار، میلیون و میلیارد» نیز با مثال نشان می‌دهیم که چطور باید معدود آنها را به کار ببریم.

قواعد اعداد اصلی یک و دو در عربی

اعدا اصلی یک و دو در زبان عربی برای معدود خودشان صفت به حساب می‌آیند. به همین خاطر بعد از معدود به کار می‌روند. در عین حال قواعد مربوط به آنها باید همانند موصوف و صفت در زبان عربی باشد. یعنی از نظر اعراب و جنسیت با هم یکسان باشند. در کادر زیر نحوه استفاده از عدد یک «واحد – واحدة» و دو «إثنان و إثنتان – إثنین و إثنتین» را همراه با معدود مشاهده می‌کنید.

با توجه به این تفاسیر مهم‌ترین کاربرد اعداد «واحد و إثنان» در شمارش به زبان عربی است. در ادامه توضیح مختصر قواعد عدد و معدود سه تا ده عربی یعنی «ثلاثة إلی عشرة» را همراه با مثال می‌خوانید.

قواعد اعداد اصلی سه تا ده در عربی

پیش از پرداختن به معدود مربوط به این بازه اعداد، بهتر است به جدول زیر که عنوان آنها به زبان عربی همراه با مثال آنها آمده توجه کنید.

بر خلاف یک و دو، اعداد سه تا ده عربی قبل از معدود خود به کار می‌روند. از این رو می‌توان گفت که ترکیب آنها با معدودشان یک ترکیب اضافی عربی است. با این تفاوت که مضاف‌الیه این عدد‌ها باید ویژگی‌های خاصی داشته باشند که به طور خلاصه عبارتند از:

1. معدود باید جمع باشد.
2. اعراب معدود سه تا ده همواره «مجرور» است.
3. معدود سه تا ده عربی همیشه به شکل «نکره» به کار می‌رود.
4. جنسیت عدد و معدود سه تا ده عربی باید بالعکس باشد. یعنی برای معدود مذکر باید از شکل عدد مونث و برای معدود مونث باید از شکل عدد مذکر استفاده کنیم.

عدد چهار مهم‌ترین بخش مربوط به اعداد «ثلاثة إلی عشرة» است که باید هنگام به کار بردن آنها دقت کنیم. برای درک بهتر به مثال‌های زیر توجه کنید.

در این مثال چون مفرد درخت «شجرة» یک کلمه مونث است، از شکل مذکر عدد سه یعنی «ثلاث» استفاده کرده‌ایم. بعد معدود را به شکل جمع و نکره به کار برده‌ایم.

«تفاحة» یک کلمه مونث است که به شکل «تفاحات» جمع بسته شده، از این رو از شکل مذکر عدد چهار یعنی «أربع» استفاده شده است.

«قلم» یک کلمه مذکر است که به شکل «أقلام» جمع بسته می‌شود. در نتیجه پیش از آن «خمسة» به کار رفته‌است.

مفرد «حدائق» کلمه مونث «حدیقة» است به همین خاطر شکل مذکر عدد نه «تسعَ» استفاده شده است.

«أعمدة» جمع مکسر کلمه «عمود» در زبان عربی است. دلیل استفاده از شکل مونث «عشرة» نیز مذکر بودن شکل مفرد معدود است.

برای عدد هشت یا «ثمانیة» در زبان عربی ممکن است از قواعد خاصی پیروی شود. این قواعد مربوط به موقعیت‌های خاصی است که خلاصه آن را در ادامه می‌خوانید.

• اگر عدد هشت مضاف واقع شود، حرف «ی» آن باقی مانند، مانند مثال زیر:

• اگر عدد هشت مضاف واقع نشود و «غیر مضاف» و معدود آن مذکر باشد، باز هم حرف «ی» در عدد آن باقی می‌ماند، مانند مثال زیر:

• اگر عدد هشت مضاف واقع نشود و «غیر مضاف» و معدود آن مونث باشد، در حالت «منصوب» حرف «ی» در آن باقی می‌ماند اما در حالت «مرفوع و مجرور» حذف می‌شود، مانند مثال زیر:

قواعد اعداد اصلی یازده تا نوزده در عربی

اعداد ۱۳ تا ۱۹ در زبان عربی را با عنوان «اعداد مرکب» معرفی می‌کنند. دلیل نام‌گذاری این است که از ترکیب دو عدد اصلی مفرد ساخته شده‌ است. قواعد معدود مربوط به آنها نیز مشخص است و هنگام به کار بردن آنها باید دقت کنیم.

اعداد یازده و دوازده عربی یعنی «أحد عشر و إثنا عشر» همراه با معدود خودشان یک ترکیب وصفی می‌سازند. یعنی جنسیت آنها باید با هم هماهنگ باشد. معدود آنها باید به صورت «مفرد، نکره و منصوب» به کار برود. برای درک بهتر می‌توانید به مثال‌های زیر توجه کنید.

برای توضیح قواعد عدد و معدود ۱۳ تا ۱۹ خوب است اول به جدول زیر توجه کنیم.

نسبت به مذکر یا مونث بودن، ترکیب این اعداد متضاد یکدیگر است. یعنی در صورتی که قسمت اول یا یکان را عدد «مذکر» تشکیل داده باشد، برای قسمت دوم باید از شکل مونث عدد ۱۰ یعنی «عشرة» استفاده کنیم. در مقابل، هرگاه یکان، شکل مونث اعداد مفرد باشد، برای قسمت دوم باید از شکل مذکر «عشر» استفاده کنیم.

در صورتی که معدود «مذکر» باشد، قسمت اول عدد مرکب، مونث و قسمت دوم آن باید مذکر باشد. یعنی برای معدود با جنسیت مذکر باید از عدد مرکبی استفاده کنیم که جنسیت یکان آن مخالف معدود و «مونث» و جنسیت دهگان آن هماهنگ و «مذکر» باشد. در مقابل، وقتی معدود «مونث» باشد باید به شیوه عکس آن عمل کنیم. یعنی عدد مرکبی را انتخاب می‌کنیم که یکانش «مذکر» و دهگانش «مونث» باشد. برای درک بهتر می‌توانید به مثال‌های زیر دقت کنید.

قواعد اعداد عقود در عربی

در زبان عربی به اعداد «بیست، سی، چهل، پنجاه، …، نود» اعداد عقود می‌گویند. این عددها به تنهایی دارای قواعد مخصوص به خود هستند. به طور کلی، اعداد عقود معرب هستند و به شکل جمع مذکر سالم به کار می‌روند، اما در شرایطی که نیاز باشد به شکل منصوب یا مجرور نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند. بر همین اساس اعداد عقود را می‌توان به دو شکل نوشت که در جدول زیر انواع آن را مشاهده می‌کنید.

معدود برای اعداد عقود به شکل «مفرد و منصوب» به کار می‌رود که نقش «تمییز» را برای این اعداد بازی می‌کند. برای درک بهتر می‌توانید به مثال‌های زیر توجه کنید.

قواعد اعداد معطوف بر عقود در زبان عربی

برای اعداد «۲۱ تا ۹۹» در زبان عربی باید به دو نکته توجه داشته باشیم. جنسیت عدد مفرد همراه با اعداد عقود، بر اساس قواعد اعداد مفرد «۱ تا ۱۰» تعیین می‌شود. یعنی برای اعدادی مثل بیست و یک یا سی و دو، جنسیت بخش عدد مفرد باید با معدود هماهنگ باشد. اما از ۲۳ تا ۲۹ یا از ۸۳ تا ۸۹ باید دقت کنیم که جنسیت عدد مفرد باید عکس معدود باشد. یعنی برای معدود مونث از عدد مفرد مذکر، و برای معدود مذکر از عدد مفرد مونث استفاده می‌کنیم.

در حالت کلی نیز معدود این عددها به شکل «مفرد و منصوب» و در نقش «تمییز» این اعداد در جمله ظاهر می‌شوند. برای درک بهتر می‌توانید به جدول زیر و نحوه به کار رفتن این اعداد با معدود مذکر و مونث دقت کنید.

برای درک بهتر می‌توانید به مثال‌های زیر توجه کنید.

قواعد عدد و معدود صد و هزار در عربی

استفاده از عنوان «مئة (صد)» و «ألْفْ (هزار)» برای مذکر و مونث به شکل یکسان به کار می‌رود و تغییری در آنها ایجاد نمی‌شود. معدود آنها «مفرد و مجرور» است و خود لفظ «مئة و ألف» با توجه به جایگاه‌شان در جمله اعراب می‌پذیرند. برای درک بهتر می‌توانید به مثال‌های زیر توجه کنید.

مثال کاربرد عدد و معدود در جملات عربی

برای فهم بهتر مبحث اعداد در عربی می‌توانید به جملاتی که در ادامه آمده توجه کنید.

اصطلاحات مربوط به چهار عمل اصلی ریاضی به عربی

علم «حساب» شاخه‌ای از علم ریاضی است که مفاهیم انتزاعی را با اصطلاحات مرتبط با کمیت برای ما قابل فهم می‌کند. در این بخش از علم ریاضی «عدد» حرف اول را می‌زند. در مطالب پیشین درباره قواعد عدد و معدود در زبان عربی صحبت کردیم. حالا نوبت به شناخت و فهمیدن اصطلاحات مرتبط با عملیات مختلف ریاضی رسیده است. برای درک بهتر مبحث چهار عمل اصلی ریاضی در زبان عربی بهتر است به جدول زیر که در آن عناوین عملیات ابتدایی در علم حساب به عربی آمده است توجه کنید.

در ادامه می‌توانید مثال‌هایی را بخوانید که نشان می‌دهد چگونه می‌توان از این اصطلاحات در جمله‌های عربی استفاده کرد.

اصطلاحات مرتبط با انواع عدد در ریاضی

در ادامه جدولی را مشاهده می‌کنید که در آن برخی اصطلاحات ریاضی آمده که در رابطه با اعداد مورد استفاده می‌گیرد. برای درک بهتر چهار عملی اصلی ریاضی در زبان عربی می‌توانید به موارد موجود در این جدول توجه کنید.

اصطلاحات مرتبط با هندسه و اشکال هندسی در زبان عربی

در جدول اصطلاحات مربوط به علم هندسه و نام اشکال هندسی به تفکیک آمده است که مشاهده می‌کنید.

اصطلاحات مرتبط با کسر و اعداد اعشاری در عربی

با استفاده از جدول زیر می‌توانیم بفهمیم که هنگام مواجه به اعداد کسری و اعشاری در عربی چطور باید آنها را بخوانیم و به عبارتی دیگر، به زبان عربی شرح بدهیم. در ادامه مبحث چهار عمل اصلی ریاضی به زبان عربی خوب است به مفاهیم موجود در این جدول توجه کنید.

مثال‌های مربوط به اصطلاحات ریاضی در عربی

در ادامه جملاتی را می‌خوانید که در آنها کلمات و اصطلاحاتی که در جدول‌های بالا آمده، به کار رفته است. در ادامه مبحث چهار عمل اصلی ریاضی به زبان عربی و برای درک بهتر نحوه به کار بردن آنها خوب است به این مثال‌ها توجه کنید.

سوالات متداول درباره چهار عمل اصلی ریاضی در زبان عربی

در این بخش به برخی سوالات پرتکرار مرتبط با مبحث چهار عمل اصلی ریاضی در زبان عربی ی به اختصار پاسخ می‌دهیم.

منظور از چهار عمل اصلی ریاضی در عربی چیست؟

منظور از چهار عمل اصلی ریاضی همان «جمع، تفریق، ضرب و تقسیم» است که در زبان عربی با عنوان «الجمع، الطرح، الضرب و القسمة» شناخته می‌شود.

برای کدام عدد عربی باید از معدود با جنسیت مخالف استفاده کنیم؟

برای اعداد سه تا ده عربی باید از معدود طوری استفاده کنیم که جنسیت‌شان مخالف یکدیگر باشد. مثلا اگر جنسیت معدود در حالت مفرد مونث است باید از عدد در حالت مذکر آن استفاده کنیم و بالعکس.

تمرین مربوط به چهار عمل اصلی ریاضی در زبان عربی

برای ارزیابی عملکرد خود در رابطه با «چهار عمل اصلی ریاضی به زبان عربی»، می‌توانید از تمرین‌هایی که در ادامه در اختیار شما قرار گرفته است استفاده کنید. تمرین شامل ۱۰ سوال است و پس از پاسخ دادن به تمامی پرسش‌ها می‌توانید به استفاده از گزینه «جواب» پاسخ درست را ببینید و آن را با جواب خودتان مقایسه کنید. با این کار می‌توانید به نقاط قوت و ضعف خود در رابطه با موضوع چهار عمل اصلی ریاضی در زبان عربی پی ببرید.

جواب سوالات ریاضی را که به زبان عربی نوشته شده‌، به شکل اعداد عربی بنویسید.

جمع‌بندی

در این نوشته از مجله فرادرس درباره چهار عمل اصلی ریاضی در زبان عربی مطالبی آموختیم. ابتدا شمارش اعداد را به عربی یاد گرفتیم و بعد از آن به سراغ قواعد مربوط به معدود در زبان عربی رفتیم. برای فهم‌ راحت‌تر، مبحث معدود را در دسته‌بندی‌های جداگانه بررسی کردیم تا ببینیم با هر عدد باید از معدود به چه شکلی استفاده کرد. در ادمه آن درباره چهار عمل اصلی در زبان ریاضی صحبت کردیم و سایر اصطلاحات مرتبط با علم حساب و هندسه را همراه با مثال آنها مطالعه کردیم.